Od chwili wejścia w życie ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy nie jest już wolne z mocy ustawy od opłat sądowych. Obecnie postępowanie to wiąże się z koniecznością uiszczenia opłat sądowych przez obie strony - zarówno przez pracodawcę, jak i przez pracownika. Do kosztów sądowych zaliczamy opłaty i wydatki. Opłata może być stała, stosunkowa lub podstawowa.
O rodzaju i wysokości opłaty decyduje wartość przedmiotu sporu
W obecnym stanie prawnym zwolnienie od uiszczania kosztów sądowych w tej kategorii spraw przysługuje tylko pracownikowi wnoszącemu powództwo (art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy). Zwolnienie to nie obejmuje opłat od czterech rodzajów środków zaskarżenia wymienionych w przepisie art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach. Z przepisu tego wynika, że w sprawach z zakresu prawa pracy zarówno z powództwa pracownika, jak i powództwa pracodawcy, w których wartość przedmiotu sporu nie przewyższa 50 000 zł, pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Od pozostałych pism procesowych (np. od pozwu, odwołania od wypowiedzenia, sprzeciwu od wyroku zaocznego, zarzutów od nakazu zapłaty) pobiera się opłaty na zasadach i w wysokości określonej w ustawie o kosztach, z tym że pracownik na mocy art. 96 ust. 1 pkt 4 tej ustawy zwolniony jest od ich uiszczania.
Przykład
Pracownik wniósł pozew o przywrócenie do pracy. Wartość przedmiotu sporu wynosi 40 000 zł. W tej sytuacji pracownik nie będzie musiał wnosić żadnej opłaty od pozwu. Natomiast bez względu na to, jakie będzie rozstrzygnięcie sądu zarówno pracownik, jak i pracodawca w przypadku wniesienia apelacji będą musieli uiścić od niej opłatę podstawową w wysokości 30 zł.
W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę 50 000 zł, pobiera się od wszystkich podlegających opłacie pism opłatę stosunkową. Oznacza to, że w tego rodzaju sprawach od pozwu pracownika pobiera się opłatę stosunkową obliczoną od wartości przedmiotu sporu. Pracownik nie jest uprzywilejowany względem pracodawcy i musi uiszczać opłaty sądowe na tych samych zasadach co pracodawca. Natomiast gdy sąd pierwszej instancji orzekał w sprawie, w której wartość przedmiotu sporu przewyższała kwotę 50 000 zł, od apelacji pracownika lub pracodawcy pobiera się opłatę stosunkową obliczoną od wartości przedmiotu zaskarżenia także wówczas, gdy wskutek częściowego zaskarżenia wyroku wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa od tej kwoty.
WAŻNE!
Wartość przedmiotu sporu i wartość przedmiotu zaskarżenia nie są pojęciami tożsamymi. Wartość przedmiotu sporu, najogólniej mówiąc, jest to określona w kwocie pieniężnej wartość dochodzonego roszczenia. Natomiast wartość przedmiotu zaskarżenia to kwota zaskarżonej części wyroku w sprawach majątkowych.
Przykład
Pracownik wniósł pozew przeciwko pracodawcy o zapłatę 60 000 zł. Sąd I instancji zasądził na jego rzecz 40 000 zł. W tej sytuacji co do pozostałej niezasądzonej kwoty 20 000 zł pracownik wniósł apelację. Wartość przedmiotu sporu to kwota 60 000 zł, a wartość przedmiotu zaskarżenia to kwota 20 000 zł. Opłata stosunkowa od pozwu to 3000 zł (5% od 60 000 zł), a opłata stosunkowa od apelacji wynosi 1000 zł (5% od wartości przedmiotu zaskarżenia, czyli od kwoty 20 000 zł).
Wydatki postępowania
W toku postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy o roszczenia pracownika wydatki obciążające pracownika (np. z tytułu sporządzenia opinii biegłego) stosownie do przepisu art. 97 ustawy o kosztach ponosi tymczasowo Skarb Państwa. Sąd pracy w orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji rozstrzyga o tych wydatkach. Jeżeli powództwo pracownika zostanie uwzględnione, sąd wydatkami obciąża pracodawcę, chyba że uzyskał on zwolnienie od kosztów sądowych. Ta sama reguła dotyczy innych kosztów sądowych, których pracownik z mocy ustawy o kosztach sądowych nie miał obowiązku uiścić. Oznacza to, że pracodawca, który przegrał spór sądowy zainicjowany przez pracownika, będzie obciążony np. opłatą stosunkową od pozwu w sprawie, w której wartość przedmiotu sporu była niższa niż 50 000 zł. Jeżeli powództwo pracownika zostanie oddalone, to obciążenie go tymi wydatkami może nastąpić w przypadkach szczególnie uzasadnionych, np. jeżeli swoim niewłaściwym zachowaniem przyczynił się do powstania tych wydatków.
Koszty zastępstwa procesowego
Zwolnienia od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. W tym zakresie obowiązuje ogólna zasada procesu cywilnego, że strona przegrywająca spór obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Do tych ostatnich zalicza się m.in. koszty zastępstwa procesowego strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego. W praktyce sądy zasądzają od stron przegrywających spór na rzecz strony wygrywającej sumy nie wyższe niż stawki minimalne określone w dwóch rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie/radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej.
Zwolnienie od kosztów sądowych
W sytuacji gdy pracownik jest zobowiązany do uiszczenia opłaty podstawowej lub stosunkowej od pozwu lub apelacji, może domagać się zwolnienia od ich uiszczenia, jeżeli złoży oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do takiego wniosku powinien dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o jego stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.
Pracodawca również może domagać się zwolnienia od kosztów sądowych, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie (art. 103 u.k.s.c.). W praktyce jednak taka sytuacja będzie zachodziła wyjątkowo rzadko. Sama instytucja zwolnienia od kosztów sądowych jest odstępstwem od reguły, a pracodawcy jako przedsiębiorcy powinni planować swoje przyszłe wydatki tak, by uwzględniać koszty związane z prowadzeniem procesów sądowych.
Podstawa prawna:
• art. 35 ust. 1, art. 96 ust. 1 pkt 4, art. 103 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (DzU nr 167, poz. 1398 ze zm.),
• rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (DzU nr 163, poz. 1348 ze zm.),
• rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (DzU nr 163, poz. 1349 ze zm.).