W zmienionej od 1 stycznia 2008 r. ustawie o zakładach opieki zdrowotnej nadal zachowano regulację, zgodnie z którą lekarze i inni pracownicy wykonujący zawód medyczny posiadający wyższe wykształcenie mogą pełnić dyżur medyczny. Zmianie jednak uległy przepisy regulujące pełnienie tego dyżuru - jego długość, zaliczanie do czasu pracy i wynagradzanie.
Pojęcie dyżuru medycznego
Na gruncie ustawy o zoz pojęcie dyżuru medycznego nie uległo zmianie. Nadal zgodnie z art. 18d pkt 4 przez dyżur medyczny rozumie się wykonywanie, poza normalnymi godzinami pracy, czynności zawodowych przez lekarza lub innego posiadającego wyższe wykształcenie pracownika wykonującego zawód medyczny w zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świadczeń zdrowotnych.
Zgodnie natomiast z art. 32j ust. 1 ustawy o zoz lekarze oraz inni posiadający wyższe wykształcenie pracownicy wykonujący zawód medyczny, zatrudnieni w zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świadczeń zdrowotnych, mogą być zobowiązani do pełnienia w tym zakładzie dyżuru medycznego.
Pracownik wykonujący zawód medyczny to osoba, która na podstawie odrębnych przepisów uprawniona jest do udzielania świadczeń zdrowotnych, oraz osoba legitymującą się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny.
W zasadniczy sposób zmieniło się pojęcie dyżuru medycznego w aspekcie czasu pracy pracownika. Aktualnie zgodnie z art. 32j ust. 2 ustawy o zoz czas pełnienia dyżuru wlicza się do czasu pracy (dyżur jest pełniony poza normalnymi godzinami pracy).
Dyżur medyczny jest szczególnym rodzajem dyżuru, do którego nie stosuje się przepisów Kodeksu pracy dotyczących dyżuru pracowniczego.
Przykład
Lekarz został zobowiązany do pełnienia dyżuru w szpitalu. Do czasu pracy wlicza się cały czas pozostawania na dyżurze w zakładzie opieki zdrowotnej, bez względu na to, czy jest to efektywnie przepracowany czas czy też nie.
Długość dyżuru
W znowelizowanej ustawie zawarto przepis, że praca w ramach pełnienia dyżuru medycznego może być planowana również w zakresie, w jakim będzie przekraczać 37 godzin 55 minut na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 32j ust. 3). Oznacza to, że pracodawca, polecając pełnienie dyżuru, może zgodnie z prawem przekraczać obowiązującą przeciętną normę tygodniową czasu pracy lekarzy. Przekroczenie to nie może jednak sięgać ponad przeciętnie 48 godzin w tygodniu. Oczywiście dotyczy to sytuacji, w której pracownik nie podpisał klauzuli opt-out.
Czas pracy lekarzy łącznie z dyżurami został ograniczony do przeciętnie 48 godzin tygodniowo.
Czas dyżuru nie stanowi jednak pracy w godzinach nadliczbowych, a zatem nie obowiązują w tym przypadku limity ograniczeń dotyczących pracy w godzinach nadliczbowych, a określonych w art. 151 k.p. (150 godzin w roku).
Przykład
Lekarz, który nie podpisał klauzuli opt-out, przeciętnie w tygodniu może być zobowiązany do dyżuru medycznego przez 10 godzin i 5 minut (48 godzin - 37 godz. 55 min). Jest to wartość przeciętna, co oznacza, że w jednym tygodniu może być ona wyższa, a w innym niższa.
Dla pracodawcy najbardziej istotne jest ustalenie maksymalnej długości dyżuru w ciągu okresu rozliczeniowego. W tym okresie dokonuje się rozliczenia czasu pracy.
Aby obliczyć konkretnie, jak długo może dyżurować lekarz (lub inny pracownik), należy obliczyć ogólny wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym (przyjmując przeciętną normę tygodniową 37 godz. 55 min), a następnie wymiar czasu pracy przy maksymalnej dopuszczalnej normie średniotygodniowej (48 godzin).
Przykład
Ogólny wymiar czasu pracy w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym styczeń, luty, marzec 2008 r. wynosi 477 godz. i 45 min. (37 godz. i 55 min przeciętnie na tydzień). Wymiar czasu pracy przy maksymalnej normie średniotygodniowej 48 godzin wynosi 604 godz. i 48 minut (obliczeń dokonujemy na zasadach określonych w art. 130 k.p., opierając się na danych: 48 godzin przeciętnie w tygodniu i 9 godzin 36 minut na dobę - 48 godzin : 5 dni). Oznacza to, że w okresie 3 miesięcy można polecić pracownikowi dyżur przez 127 godzin i 3 minuty (604 godz. 48 min. - 477 godz. 45 min.).
Wynagrodzenie za dyżur
Dyżur medyczny w przypadku tego pełnionego w maksymalnym czasie pracy do 48 godzin przeciętnie w tygodniu ma być wynagradzany na podstawie zasad obowiązujących przy wynagradzaniu pracy w godzinach nadliczbowych. Zgodnie z art. 32j ust. 4 ustawy o zoz do wynagrodzenia za pracę w ramach pełnienia dyżuru medycznego stosuje się odpowiednio przepisy art. 1511 § 1-3 k.p.
Zgodnie z art. 1511k.p. za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:
• 100% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
• 50% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony powyżej.
Dodatek w wysokości 100% przysługuje także za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które przysługuje wynagrodzenie za godziny nadliczbowe w wymiarze dobowym (wynagradzanie za godziny nadliczbowe w wymiarze średniotygodniowym).
Wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatków obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia.
Wskazanych zasad wynagradzania za dyżur, podobnie jak dotychczas, nadal nie stosuje się do lekarzy stażystów wynagradzanych według odrębnych przepisów.
Wynagradzanie dyżuru medycznego na podstawie zasad obowiązujących przy pracy w godzinach nadliczbowych nie oznacza, że dyżur medyczny jest tożsamy z pracą w godzinach nadliczbowych. Dyżur medyczny posiada swoją specyfikę i nie może być traktowany tak jak praca w godzinach nadliczbowych.
Do pracy w ramach pełnienia dyżuru nie stosuje się przepisów art. 1513 i art. 1514 k.p.
dr Ewa Wronikowska