Rodzaj rekompensaty za wykonywanie pracy w niedziele i święta uwzględnia fakt, iż każdy pracownik powinien mieć w ciągu roku kalendarzowego określoną liczbę dni wolnych od pracy, niezależnie od tego, jakiego rodzaju pracę wykonuje. Liczba tych dni odpowiada co najmniej liczbie niedziel i świąt występujących w danym roku kalendarzowym, a także liczbie dni wolnych od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.
Za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę wykonywaną między godziną 6.00 w tym dniu a godziną 6.00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.
Według ustawy z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy świętami są następujące dni kalendarzowe: 1 stycznia - Nowy Rok, pierwszy i drugi dzień Wielkiej Nocy, 1 maja - Święto Państwowe, 3 maja - Święto Narodowe Trzeciego Maja, pierwszy dzień Zielonych Świątek, dzień Bożego Ciała, 15 sierpnia - Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, 1 listopada - Wszystkich Świętych, 11 listopada - Narodowe Święto Niepodległości, 25 i 26 grudnia - pierwszy i drugi dzień Bożego Narodzenia.
Inny dzień wolny od pracy
Dla większości pracowników dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta. Są oni bowiem zatrudnieni przy takich pracach, które nie muszą być wykonywane w te dni.
Odpowiednią zatem rekompensatą dla pracowników, którzy wykonują pracę w niedziele i święta, jest udzielenie im w zamian za pracę w takie dni innego dnia wolnego od pracy. Taka regulacja zapewnia bowiem korzystanie przez wszystkich pracowników z określonej liczby dni wolnych od pracy odpowiadającej co najmniej liczbie niedziel i świąt występujących w danym roku kalendarzowym.
Praca w niedziele
Zgodnie z przepisami art. 15111 kodeksu pracy pracownik wykonujący pracę w niedzielę powinien korzystać z dnia wolnego od pracy w okresie sześciu dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. Pracodawca ma obowiązek dać pracownikowi cały dzień wolny od pracy, nawet jeśli w niedzielę pracownik wykonywał swoje obowiązki tylko przez np. dwie, trzy godziny. Jeżeli wykorzystanie zamiennego dnia wolnego we wskazanym terminie nie jest możliwe, pracownik ma prawo do innego dnia wolnego od pracy do końca okresu rozliczeniowego. Jeżeli udzielenie takiego dnia także i w tym okresie nie jest możliwe, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100 proc. wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w niedzielę.
Dodatek ten przysługuje niezależnie od tego, czy brak rekompensaty w postaci innego dnia wolnego od pracy spowodował przekroczenie średniotygodniowej normy czasu pracy czy też nie doszło do przekroczenia tej normy.
Praca w święto
Z kolei pracownik wykonujący pracę w święto powinien korzystać z zamiennego dnia wolnego od pracy do końca okresu rozliczeniowego. Jeżeli w tym terminie nie jest możliwe wykorzystanie innego dnia wolnego, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100 proc. wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w święto. Także i w tym przypadku prawo do dodatku jest niezależne od tego, czy wskutek niewykorzystania przez pracownika innego dnia wolnego od pracy doszło do przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy czy też nie doszło do przekroczenia tej normy.
Kiedy godziny nadliczbowe
Czas pracy pracowników wykonujących pracę w niedziele i święta powinien być ewidencjonowany, a następnie, z upływem okresu rozliczeniowego, porównany z nominalnym czasem pracy w danym okresie rozliczeniowym. Rozliczenie czasu pracy służy między innymi ustaleniu, czy pracownik wykonywał pracę w godzinach nadliczbowych, co ma miejsce w przypadku przekroczenia dobowej i tygodniowej normy czasu pracy.
Pracownik wykonujący pracę w niedzielę lub w święto pracuje w godzinach nadliczbowych na dobę, jeżeli świadczy pracę ponad osiem godzin lub ponad wydłużony dobowy wymiar czasu pracy (np. pracuje 13 godzin, choć harmonogram wyznaczał mu pracę 12-godzinną).
Wysokość dodatku
Za pracę nadliczbową na dobę przypadającą w niedzielę lub w święto, które to dni były dla pracownika dniami roboczymi zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, pracownik powinien otrzymać, oprócz normalnego wynagrodzenia, dodatek w wysokości 50 proc. wynagrodzenia za każdą godzinę pracy nadliczbowej na dobę w takim dniu. Taka wysokość dodatku wynika z przepisu art. 1511 par. 1 pkt 2 kodeksu pracy.
Ważne!
Niezależnie od udzielenia pracownikowi dnia wolnego od pracy z tytułu wykonywania pracy w niedziele i święta (co jest ustawowym obowiązkiem pracodawcy) - pracownik może mieć też prawo do dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych, jeżeli praca niedzielna lub świąteczna przekraczała normę dobową (a także przedłużony dobowy wymiar czasu pracy)
Jeżeli natomiast harmonogram pracy pracownika nie przewidywał wykonywania pracy w niedzielę lub w święto, a pracownik świadczył pracę w takim dniu i była to praca nadliczbowa na dobę, to za każdą godzinę pracy nadliczbowej przysługuje mu dodatek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia. Wynika to z przepisu art. 1511 par. 1 pkt 1 lit. b) kodeksu pracy.
Trzeba zatem pamiętać, iż niezależnie od udzielenia pracownikowi dnia wolnego od pracy z tytułu wykonywania pracy w niedziele i święta (co jest ustawowym obowiązkiem pracodawcy), pracownik może mieć także prawo do dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych, jeżeli praca niedzielna lub świąteczna przekraczała normę dobową (a także przedłużony dobowy wymiar czasu pracy).
Ponad normę tygodniową
W konkretnym przypadku wskutek pracy w niedzielę lub w święto, niezrekompensowanej udzieleniem innego dnia wolnego od pracy, może dojść do przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy. Pracownik w okresie rozliczeniowym wykonuje bowiem w takim przypadku pracę np. nie przez 22 dni (jak wynikałoby z nominalnego czasu pracy), lecz przez 23 dni (bowiem nie korzysta z zamiennego dnia wolnego od pracy) - co powoduje, że pierwsze osiem godzin pracy w niedzielę lub w święto najczęściej doprowadzi do przekroczenia 40-godzinnej normy tygodniowej.
W takim przypadku za godziny pracy nadliczbowej z przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy pracownik powinien otrzymać, oprócz normalnego wynagrodzenia, dodatek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia. Wysokość tego dodatku wynika z przepisu art. 1511 par. 2 kodeksu pracy.
Stosowna rekompensata
W konsekwencji pracownik za wykonywanie pracy w niedzielę lub w święto w każdym przypadku powinien otrzymać inny dzień wolny od pracy. Nieudzielenie tego dnia obciąża pracodawcę obowiązkiem wypłaty dodatku za każdą godzinę pracy niedzielno-świątecznej w wysokości 100 proc. wynagrodzenia.
Niezależnie od powyższego pracownik może otrzymać dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli w niedzielę lub w święto pracował w nadgodzinach na dobę, a także wówczas, gdy pierwsze osiem godzin pracy w te dni doprowadziło do przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy.
PRZYKŁAD: DZIEŃ WOLNY ZA PRACĘ W NIEDZIELĘ
Harmonogram pracy pracownika zatrudnionego przy pilnowaniu przewiduje wykonywanie pracy w niedzielę w wymiarze ośmiu godzin. Jednocześnie najbliższa środa jest dla tego pracownika dniem wolnym wyznaczonym w zamian za roboczą niedzielę. Pracownik skorzystał z tego dnia - uzyskał właściwą rekompensatę za wykonywanie pracy w niedzielę.
PRZYKŁAD: WYPŁATA 100 PROC. DODATKU
Harmonogram pracy pracownika zatrudnionego przy pilnowaniu przewiduje wykonywanie pracy w niedzielę w wymiarze ośmiu godzin. Jednocześnie najbliższa środa miała być dla tego pracownika dniem wolnym wyznaczonym w zamian za roboczą niedzielę. Jednak do końca okresu rozliczeniowego nie udzielono pracownikowi zamiennego dnia wolnego od pracy. Oznacza to, że pracodawca jest zobowiązany wypłacić pracownikowi dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100 proc. wynagrodzenia za osiem godzin pracy.
PRZYKŁAD: DODATEK ZA GODZINY NADLICZBOWE
Harmonogram pracy pracownika zatrudnionego przy pilnowaniu przewiduje wykonywanie pracy w niedzielę w wymiarze ośmiu godzin. Jednocześnie najbliższa środa jest dla tego pracownika dniem wolnym wyznaczonym w zamian za roboczą niedzielę. Pracownik skorzystał z tego dnia, ale w niedzielę wykonywał pracę przez 12 godzin. Pracodawca jest obowiązany wypłacić pracownikowi normalne wynagrodzenie i dodatek w wysokości 50 proc. wynagrodzenia za cztery godziny pracy nadliczbowej wykonywanej w niedzielę.
PRZYKŁAD: NAWET KILKA DODATKÓW
Harmonogram pracy pracownika zatrudnionego przy pilnowaniu przewiduje wykonywanie pracy w niedzielę w wymiarze ośmiu godzin. Jednocześnie najbliższa środa jest dla tego pracownika dniem wolnym wyznaczonym w zamian za roboczą niedzielę. Pracownik do końca okresu rozliczeniowego nie wykorzystał jednak zamiennego dnia wolnego, zaś w niedzielę pracował 12 godzin. Pracodawca jest obowiązany wypłacić pracownikowi normalne wynagrodzenie za 12 godzin pracy, dodatek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia za każdą godzinę pracy, z tytułu nieudzielenia zamiennego dnia wolnego, dodatek w wysokości 50 proc. wynagrodzenia za cztery godziny pracy nadliczbowej na dobę. Jeżeli po rozliczeniu czasu pracy okaże się, że pierwsze osiem godzin pracy niedzielnej spowodowało przekroczenie średniotygodniowej normy czasu pracy - pracodawca powinien także wypłacić 100-proc. dodatek za każdą godzinę pracy powyżej 40-godzinnej normy tygodniowej.
JADWIGA SOWIŃSKA
Podstawa prawna
• Art. 1519 - 15111 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Ustawa z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. nr 4, poz. 28 z późn. zm.).