Prawo do korzystania z wolności sumienia i wyznania, gwarantowane niezależnie od wyznania, obejmuje w szczególności uczestniczenie w czynnościach i obrzędach religijnych, wypełnianie obowiązków religijnych, jak również obchodzenie świąt religijnych zgodnie z zasadami wyznania. Wspomniane powyżej zasady zostały zawarte w przepisach ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.
Gwarancje wolności wyznania
Pracodawca na mocy przepisów Kodeksu pracy jest obowiązany zagwarantować pracownikom, aby niedziele oraz święta określone w ustawie z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy były dla nich wolne od świadczenia pracy. Ustawowo zagwarantowane uprawnienie do powstrzymania się od świadczenia pracy w dniach wskazanych w ustawie przysługuje pracownikom wszystkich wyznań, bez względu na to, kiedy faktycznie przypadają dni świąteczne wyznaczone zgodnie z wyznawaną przez nich religią.
W ustawie zawarty został katalog świąt państwowych i katolickich świąt kościelnych, gwarantowanych jako dni wolne od pracy. Pracownicy innych wyznań nie mogą żądać od pracodawcy zamiany ustawowo określonych dni wolnych od pracy przeznaczonych na święta katolickie na dni świąteczne, zgodne z wyznawaną przez nich religią. Natomiast pracodawca nie ma kompetencji do zamiany dni ustawowo wolnych od pracy na dni, które są świąteczne dla pracowników innych wyznań. Takie uprawnienie przysługuje wyłącznie ustawodawcy.
Dni wolne od pracy
Ustawa o dniach wolnych od pracy wymienia następujące dni wolne, które przysługują wszystkim pracownikom niezależnie od wyznawanej religii:
• 1 stycznia - Nowy Rok,
• pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
• drugi dzień Wielkiej Nocy,
• 1 Maja - Święto Państwowe,
• 3 Maja - Święto Narodowe Trzeciego Maja,
• pierwszy dzień Zielonych Świątek,
• dzień Bożego Ciała,
• 15 sierpnia - Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
• 1 listopada - Wszystkich Świętych,
• 11 listopada - Narodowe Święto Niepodległości,
• 25 grudnia - pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
• 26 grudnia - drugi dzień Bożego Narodzenia.
Wśród enumeratywnie wymienionych świąt znajdują się tylko święta katolickie, dla których status dnia wolnego od pracy gwarantuje ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Dni te gwarantowane są wszystkim pracownikom jako dni wolne od pracy, bez względu na wyznanie i praktykowaną religię.
Sytuacja pracowników wyznania innego niż katolickie
Pracownikom należącym do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy przepisy prawa przyznają uprawnienia umożliwiające uczestniczenie w czynnościach i obrządkach religijnych zgodnie z własnym wyznaniem.
Przykład
Pracownicy należący do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego mają prawo do zwolnienia od pracy bez prawa do wynagrodzenia w celu obchodzenia świąt prawosławnych w dniach:
• 7 stycznia - pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
• 8 stycznia - drugi dzień Bożego Narodzenia,
• 19 stycznia - Chrzest Pański,
• 7 kwietnia - Zwiastowanie Najświętszej Maryi Panny,
• drugi dzień Wielkiej Nocy,
• 19 sierpnia - Przemienienie Pańskie,
• 28 sierpnia - Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny.
Pracownicy innego wyznania niż katolickie mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy na czas niezbędny do praktykowania świąt. Muszą się jednak liczyć z koniecznością odpracowania uzyskanego dnia wolnego. Warunkiem uzyskania takiego zwolnienia jest zgłoszenie pracodawcy potrzeby uzyskania dnia wolnego co najmniej 7 dni przed dniem zwolnienia. Obowiązkiem pracodawcy jest powiadomienie pracownika nie później niż 3 dni przed planowanym zwolnieniem o warunkach odpracowania zwolnienia, w szczególności, w którym dniu ma nastąpić odpracowanie dnia świątecznego.
Dodatkowo w celu umożliwienia pracownikowi obchodzenia świąt, zwłaszcza gdy święto religijne przypada w określonym dniu każdego tygodnia, na prośbę pracownika, pracodawca ustala dla niego indywidualny rozkład czasu pracy umożliwiający korzystanie z dnia wolnego ustalonego jako wolny ze względu na wyznawaną religię.
Przykład
Pracownikom należącym do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego przysługuje prawo zwolnienia od pracy w święta ewangelickie:
• Wielki Piątek - Pamiątka Śmierci Chrystusa Pana,
• Święto Wniebowstąpienia Chrystusa Pana,
• 31 października - Święto Reformacji.
Pracownikom należącym do Kościoła Zielonoświątkowego przysługuje prawo do zwolnienia od pracy na czas obejmujący święta religijne:
• Wielkiego Piątku,
• Wniebowstąpienia Pańskiego,
• drugiego dnia Pięćdziesiątnicy.
Ustawa o gwarancjach wolności i sumienia nie gwarantuje jednak otrzymania przez pracownika wynagrodzenia za czas zwolnienia. Pracownik korzystający ze zwolnienia od pracy nie otrzyma wynagrodzenia, gdyż należy się ono tylko za pracę wykonaną, natomiast za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa tak stanowią.
Pracownik otrzyma wynagrodzenie jedynie w przypadku, gdy takie wynagrodzenie przewidują przepisy wewnątrzzakładowe funkcjonujące u danego pracodawcy bądź pracodawca wypłaci je z własnej woli. Natomiast za dzień, w którym pracownik będzie odpracowywał zwolnienie za czas nieobecności związanej z obchodzeniem świąt, pracodawca ma obowiązek wypłacić mu wynagrodzenie jak za każdy inny dzień pracy.
Podstawa prawna:
• ustawa z 18 styczna 1951 r. o dniach wolnych od pracy (DzU nr 4, poz. 28 ze zm.),
• ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),
• ustawa z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (DzU z 2005 r. nr 231, poz. 1965 ze zm.),
• ustawa z 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (DzU nr 66, poz. 287 ze zm.),
• ustawa z 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (DzU nr 73, poz. 323 ze zm.),
• ustawa z 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczypospolitej Polskiej (DzU nr 41, poz. 254 ze zm.),
• rozporządzenie z 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych niebędących dniami ustawowo wolnymi od pracy (DzU nr 26, poz. 235).