• Na czym polega nauka kreatywnego myślenia?
Przede wszystkim na pomocy w rozwijaniu umiejętności dokonywania zmian. Nie oczekuję od ludzi, aby robili coś z niczego. Natomiast spodziewam się, że ludzie chcą podwyższać swój komfort życia. Dzięki własnej kreatywności i twórczej inwencji potrafią nadawać zastanym rzeczom całkowicie nową formę. To także jest wyrazem innowacyjności. Uważam przy tym, że najważniejszym rezultatem kreatywnego myślenia jest poczucie wyzwolenia, które pozwala wymyślać nowe koncepcje i wprowadzać nieznane dotąd rozwiązania. Co więcej, poczucie wyzwolenia przejawia się również w zdolności i odwadze do prezentowania innym swoich nowych pomysłów. Jednak to wcale nie oznacza, że po usunięciu barier i zahamowań człowiek automatycznie stanie się kreatywny.
• Jak można rozwijać w sobie zdolność twórczego, innowacyjnego myślenia?
Niektóre osoby są z natury nowatorskie. Dlatego też sądzę, że ludzką wyobraźnię należy rozwijać w jak najmłodszym wieku. Jestem też głęboko przekonany, że warto poświęcić czas i wysiłek, aby możliwie wcześnie wykształcić w człowieku poczucie pewności siebie i własnej wartości. Sugeruję zatem, aby uczyć dzieci czytać i pisać zanim skończą siedem lat, bowiem później bariery w rozwijaniu wyobraźni i twórczej inwencji są coraz większe. Spotkałem wiele osób o innowacyjnych zdolnościach, które nauczyły się czytać w okresie wczesnego dzieciństwa. W wyniku moich długoletnich obserwacji stwierdziłem również, że wielu niepiśmiennych ludzi przejawia wybitne innowacyjne zdolności.
• W jaki sposób promować, a nie niszczyć w innych zdolność do twórczego myślenia i innowacji?
Niezbędnym warunkiem jest - moim zdaniem - poczucie własnej wartości i zaufanie do siebie. Dla wielu osób wypracowanie pewności siebie i wiary we własne możliwości bywa jednym z największych wyzwań, z jakimi muszą się zmierzyć i którego znaczenia początkowo wcale sobie nie uświadamiają. Podam przykład - prowadzimy szkolenia dla firm z Malezji, które wysyłają do nas nowo zatrudnionych absolwentów uczelni na kurs kreatywnego myślenia. I wówczas trening zaczynamy właśnie od kształtowania i rozwijania poczucia własnej wartości oraz szacunku do samego siebie. Podobnie zaczynam także szkolenia prowadzone na uniwersytetach czy w dużych organizacjach na terenie Indii i Chin. Zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe mogą zdobywać i rozwijać poczucie własnej wartości już podczas zajęć należących do pierwszej części programu CoRT. Nie ma tu żadnego limitu wieku, natomiast są wskazówki, jak - krok po kroku - przechodzić przez kolejne fazy w procesie myślenia.
• Na czym polega upowszechnianie myślenia kreatywnego w środowisku zawodowym - wśród współpracowników i podwładnych?
Promowanie kreatywności i innowacyjności w organizacjach nie jest sprawą łatwą. Warunkiem powodzenia jest bowiem jakość wewnętrznej kultury firmy. Bywa tak, że twórczą inicjatywę przejawiają z początku nieliczne osoby, które zaczynają budować małe zespoły ludzi o podobnym twórczym charakterze. Są to pracownicy, którzy często całkowicie z własnej inicjatywy rozwiązują trudne problemy, stosując zupełnie nowe podejście i niestosowane dotąd metody. Akceptacja takich grup jest sposobem na wprowadzanie i upowszechnianie kreatywnego myślenia w organizacjach, które z upływem czasu coraz wyraźniej dostrzegają zalety i korzyści wynikające z kreatywności. Zaczynają więc przyznawać rację tym, którzy twierdzą, iż prawdziwa wartość organizacji tkwi w umysłach i inwencji pracowników.
• Co - oprócz wiary we własne siły i twórczy potencjał - potrzebne jest, aby być kreatywnym?
Jest tyle napisanych i wygłaszanych na świecie elaboratów na temat kreatywności i innowacji, jednak rzadko można wyszkolić się w zdobyciu tych życiowych umiejętności, które są bazą dla inwencji i pomysłowości. Dlatego uważam, że poznanie technik twórczego myślenia jest bardzo ważne. W dodatku nie jest ono wcale trudne. Wystarczy kurs trwający dwa dni i prowadzony przez doświadczonego trenera oraz codzienna praktyka i własna dyscyplina, aby wdrożyć procedury kreatywnego myślenia.
Dodam, że zastosowanie technik kreatywnego myślenia nie jest żadną teorią. Używając ich, przeprowadziłem w ciągu ponad 30 lat wiele szkoleń i za każdym razem mogłem przekonać się, że rzeczywiście są skuteczne i przydatne w codziennym życiu. Oczywiście może zdarzyć się tak, że z natury zbuntowane, ale zarazem twórcze osoby sprzeciwią się naszemu formalnemu i uporządkowanemu podejściu do kreatywności. Niemniej jednak zastosowanie konkretnych narzędzi kreatywnego myślenia może być bardziej efektywne i przynieść więcej korzyści.
• Jakie techniki uważa Pan więc za kluczowe w rozwoju twórczego myślenia?
To technika myślenia lateralnego (Lateral Thinking - myślenie lateralne - równoległe - przyp. red.) Jest ona oparta na wiedzy o fizjologicznych funkcjach ludzkiego mózgu zawartej w książce Edwarda de Bono. Według niego zdolność do innowacyjnego, twórczego myślenia polega na tworzeniu przez nasz umysł asymetrycznych schematów. Myślenie lateralne pozwala widzieć i analizować konkretną sytuację z różnych stron i perspektyw, ułatwia dostrzeganie nowych możliwości, tworzenie pozornie nieistniejących połączeń. Pozwala świadomie rezygnować z gotowych rozwiązań po to, aby znajdować bardziej optymalne, alternatywne sposoby myślenia i działania. Druga technika myślenia, o której chciałbym powiedzieć, nosi nazwę Six Thinking Hats (metoda sześciu kapeluszy).
• Czy może Pan scharakteryzować tę metodę?
Jest to technika, której autorem jest również Edward de Bono. Każdy rodzaj myślenia jest oznaczony innym kolorem kapelusza, np. biały przypisany jest obiektywnym informacjom, zielony - dostrzeganiu możliwości i innowacyjnym pomysłom, żółty - widzeniu zalet i korzyści z zastosowania konkretnych działań itd. Stosując wybrany typ myślenia w danej sytuacji możemy zaoszczędzić własną energię i szybciej wyciągać wnioski. Metoda sześciu kapeluszy stanowi podstawę komunikacji między ludźmi prezentującymi rozmaite podejścia (symbolizowane kolorami kapeluszy), a zarazem odpowiednią przestrzeń dla innowacji i poszukiwania nowych rozwiązań. Dzięki metodzie sześciu kapeluszy można wydobyć wartości i korzyści z każdej opcji myślenia i postępowania - najpierw używając żółtego kapelusza (optymizm), potem czarnego (krytyczna analiza, dostrzeganie ryzyka), a następnie zielonego (nowe pomysły), i w ten sposób stworzyć kombinację pozwalającą przezwyciężyć trudności i rozwiązać problem. Metoda sześciu kapeluszy jest podobna do gry planszowej. Jest też z powodzeniem stosowana na całym świecie zarówno w szkołach, jak i w różnego rodzaju organizacjach. Zresztą kilka miesięcy temu otrzymałem ze Stanów Zjednoczonych list, w którym autorka opisywała efekty zastosowania tej metody w swojej pracy doktorskiej. W rezultacie otrzymała bardzo wysoką ocenę, a egzaminatorzy podkreślali, że praca jest najbardziej przejrzysta spośród tych, jakie dotychczas mieli okazję oceniać.
• Kiedy warto zastosować technikę myślenia lateralnego, a kiedy metodę sześciu kapeluszy?
Nie można wskazać jednoznacznie, w jakich sytuacjach konkretne narzędzie będzie bardziej przydatne. Poszczególne techniki myślenia są elementem życiowych umiejętności każdego z nas - są częścią nas. Przejawiają się przecież w poczuciu własnej wartości, wiary w swoje możliwości i wewnętrzną siłę. Nie widzę przy tym żadnego ryzyka w uczeniu się poszczególnych technik kreatywnego myślenia i rozwijania zdolności do innowacji. Bez wątpienia postęp w każdej dziedzinie nie może odbywać się bez nowatorskich pomysłów, co w równym stopniu odnosi się do jednostki, rodziny, poszczególnych organizacji czy też państw. Obecnie widzę olbrzymie zainteresowanie technikami kreatywnego myślenia w chińskich i hinduskich szkołach, które stawiają sobie za cel rozwój - m.in. za pomocą programu CoRT - innowacyjnego potencjału wśród dzieci i młodzieży.
• Czy na koniec zechciałby Pan podać przykład ćwiczenia stosowanego w szkoleniach kreatywnego myślenia?
Prowadząc szkolenie w grupach, proszę uczestników o odpowiedź na pytanie, czy np. wyjęcie siedzeń z autobusów jest dobrym czy złym pomysłem. Proszę też o wskazanie zalet i wad różnych punktów widzenia na zadany temat. Prawie zawsze dzieje się tak, że odpowiadający zmieniają wyrażone na początku zdanie. To ćwiczenie wyraźnie pokazuje, że na myślenie krytyczne, rozważanie zarówno korzyści, jak i wad zastosowania różnych wariantów potencjalnego działania, a przede wszystkim - na myślenie kreatywne zawsze powinno być miejsce.
• Dziękuję za rozmowę.
Peter de Bono jest najbliższym współpracownikiem, głównym konsultantem i propagatorem technik myślenia innowacyjnego swojego brata, Edwarda de Bono. Ukończył Królewski Uniwersytet Maltański i Królewską Akademię Wojskową Wielkiej Brytanii. Współpracował nad rozwojem globalnej sieci i jej prototypem ARPAnet. Wspólnie z bratem Edwardem przyczynił się do opracowania innowacyjnego Medycznego Systemu Diagnostycznego w Wielkiej Brytanii. Peter de Bono zaprojektował i wdrożył zintegrowane systemy komputerowe dla wielu dużych organizacji. Od kilkunastu lat prowadzi treningi technik myślenia, prezentacje, wykłady i odczyty dla firm, organizacji i środowisk akademickich na całym świecie. Więcej szczegółów: www.edwdebono.com/cavendish
Tłumaczenie i redakcja Halina Guryn