Wdrażanie działań CSR w obszarze HRM - korzyści dla firm

Działania CSR (społecznej odpowiedzialności biznesu) w zakresie miejsca pracy to m.in.: zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom, dbanie o dobrą atmosferę i rozwój pracowników, zarządzanie różnorodnością, zatrudnianie niepełnosprawnych, wdrażanie kodeksów postępowań oraz infrastruktury etycznej, jasne procedury i równe traktowanie pracowników, wsparcie socjalne, dodatkowe ubezpieczenia medyczne, zapewnienie harmonii pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym, wolontariat pracowniczy. Każde z nich wymaga znacznego wysiłku organizacyjnego, często także finansowego.

Obszar pracowniczy powinien stanowić podstawę działań organizacji w zakresie CSR. Jeśli firma o tym zapomina, jednocześnie wdrażając rozwiązania CSR w innych obszarach, staje się niewiarygodna dla uważnych obserwatorów, prowokując w ten sposób utratę reputacji. Rozwój pracowników nie tylko służy rozwojowi danej organizacji, lecz także sprzyja budowaniu kapitału społecznego. Dlatego niektóre kraje wspierają firmy w obszarze rozwoju pracowników za pomocą określonych zachęt podatkowych.

Współpraca pomiędzy biznesem i administracją w obszarze pracowniczym powinna uwzględniać przede wszystkim zatrudnianie nowych pracowników. Część krajów europejskich wdrożyła lub wdraża zachęty podatkowe dla przedsiębiorstw zatrudniających nowych pracowników, w tym szczególne rozwiązania przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Drugim ważnym obszarem jest bezpieczeństwo miejsca pracy i przestrzeganie praw człowieka. Dlatego też kwestia bezpieczeństwa pracy jest szczególnie ważna dla twórców międzynarodowego systemu raportowania CSR – Global Reporting Initiative¹. Również w analizowanych systemach podatkowych wybranych krajów europejskich² przewidziane są rozwiązania podatkowe zachęcające firmy do inwestowania w dodatkowe zabezpieczenia czy też szkolenia w zakresie BHP.

Zatrudnianie nowych pracowników

W czasie kryzysu zamówienia publiczne stanowią jeden z niewielu pewnych źródeł dochodu dla przedsiębiorstw. Wartość zamówień publicznych w 2010 roku w Polsce wyniosła 170 mld zł. W Unii Europejskiej zamówienia publiczne stanowią około 17 proc. PKB, natomiast w Polsce około 14 proc. PKB.

Realizując strategię Europa 2020, urzędnicy coraz chętniej stosują klauzule społeczne lub środowiskowe w zamówieniach publicznych. W 2010 roku w Polsce zamówienia, które zawierały dodatkowe elementy społeczne lub środowiskowe, stanowiły 2,7 proc. wszystkich zamówień publicznych. Według najnowszych danych tylko w pierwszym kwartale 2011 r. było ich już 2,5 proc. Klauzula społeczna to wyjątek od reguły dopuszczany w unijnym prawie zamówień publicznych z uwagi na istotne względy społeczne. Te wyjątki to określona przez zamawiającego liczba zatrudnionych osób niepełnosprawnych lub zatrudnienie nowych osób, które w długim okresie były bezrobotne. Dlatego warto pamiętać o możliwościach zachęt podatkowych ułatwiających zatrudnienie ww. grup osób.

W Polsce w ramach Specjalnych Stref Ekonomicznych istnieje możliwość zwolnienia z opodatkowania podatkiem dochodowym dochodów osiąganych przez przedsiębiorcę z działalności prowadzonej na terenie SSE. Jednym z warunków uzyskania takiego zwolnienia może być osiągnięcie określonego w zezwoleniu na prowadzenie działalności w SSE poziomu zatrudnienia.

Inną zachętą podatkową jest możliwość uzyskania przez pracodawców ulg w spłacie zobowiązań podatkowych (np. odroczenie, rozłożenie na raty, umorzenie, które stanowią pomoc publiczną) na zatrudnienie pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji i na zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych.

Pracodawca jest zwolniony z opłacania Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) i Funduszu Pracy (FP) przez pierwsze 12 miesięcy po zatrudnieniu osoby powyżej 50. roku życia, bezrobotnej w okresie 30 dni przed zatrudnieniem. Pracodawca, który zatrudnia osoby bezrobotne, ma możliwość uzyskania różnego rodzaju refundacji od starosty, np. refundacje kosztów wynagrodzenia, refundacje kosztów wyposażenia stanowiska pracy.

Przedsiębiorcy, którzy szukają optymalnych rozwiązań dla swoich zagranicznych filii lub mający już fabryki w innych krajach europejskich, również mogą skorzystać z zachęt podatkowych na zatrudnienie nowych pracowników (zobacz przykład 1).

Zatrudnianie niepełnosprawnych

W Polsce marginalnym zjawiskiem jest tworzenie przedsiębiorstw w pełni opartych na pracy osób niepełnosprawnych. Obecnie w naszym kraju toczy się debata nad systemem promocji zatrudnienia osób niepełnosprawnych, a także nad sposobem funkcjonowania Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

W celu zwiększenia zatrudnienia osób niepełnosprawnych pracodawcy mogą skorzystać z miesięcznego dofinansowania, gdy zatrudnią niepełnosprawnych (w zależności od stopnia niepełnosprawności (wynosi ono 180 proc., 100 proc., 40 proc. najniższego wynagrodzenia, a od 2012 r. – 160 proc., 140 proc., 60 proc. najniższego wynagrodzenia). Istnieje również możliwość zwrotu pracodawcy kosztów adaptacji pomieszczeń zakładu pracy i miejsca pracy w przypadku zatrudniania niepełnosprawnego powyżej 36 miesięcy. Osoby niepełnosprawne zaś samodzielnie mogą korzystać z refundacji kosztów składek na ubezpieczenie społeczne, jeśli prowadzą działalność gospodarczą.

Dla przykładu, w Hiszpanii obowiązuje ulga podatkowa w wysokości 6 tys. euro w skali roku z tytułu każdej nowo zatrudnionej osoby niepełnosprawnej. Natomiast zgodnie z rumuńskim prawodawstwem, administracja i instytucje publiczne, osoby prawne oraz fizyczne, które zatrudniają co najmniej 50 osób, mają obowiązek zatrudniania min. 4 proc. osób niepełnosprawnych spośród wszystkich pracowników.

Szkolenia dla pracowników

Firmy, które chcą przygotować raport CSR zgodnie z międzynarodowymi standardami, będą musiały zmierzyć się z pytaniami dotyczącymi szkoleń dla pracowników. Dla przykładu, najbardziej uznany standard raportowania odpowiedzialnego biznesu Global Reporting Initiative wymaga, aby firmy podały średnią liczbę godzin szkoleniowych w roku przypadających na pracownika według struktury zatrudnienia, czy program rozwoju umiejętności menedżerskich i kształcenia ustawicznego, które wspierają ciągłość zatrudnienia pracowników oraz ułatwiają proces przejścia na emeryturę.

Polski system podatkowy umożliwia zaliczenie kosztów szkoleń pracowników do kosztów uzyskania przychodów, jeżeli koszty te mają związek z przychodami pracodawcy. Inne kraje europejskie przewidziały również określone rozwiązania w tym zakresie (zobacz przykład 2).

Bezpieczeństwo pracowników

W firmach produkcyjnych kluczową odpowiedzialnością pracodawcy jest zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom. Tego typu inwestycje są bardzo kosztowne. Być może warto, aby organizacje pracodawców i związków zawodowych postarały się o wprowadzenie do polskiego systemu fiskalnego ulgi podatkowej na inwestycje poprawiające bezpieczeństwo pracowników. Ustawodawca może skorzystać z istniejących rozwiązań obowiązujących w Wielkiej Brytanii, Belgii czy Rumunii (zobacz przykład 3).

Dodatkowa opieka medyczna

Dyskusja dotycząca sposobu traktowania przez organy podatkowe działań firm w zakresie zapewnienia pracownikom dodatkowej opieki medycznej toczy się w wielu krajach. W Polsce organy podatkowe zajmują stanowisko, że przyznanie tego typu świadczeń przez pracodawcę stanowi podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym przysporzenie pracownika, co w ostatnich dniach potwierdził także Naczelny Sąd Administracyjny.

Niektóre kraje, na przykład Wielka Brytania, wyraźnie ustaliły, że dodatkowa opieka medyczna jest uznawana za świadczenie podlegające opodatkowaniu na poziomie pracownika. Natomiast władze Rumunii uznały, iż wydatki poniesione w imieniu pracowników na dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne, do wysokości 250 euro w ciągu roku podatkowego na jednego pracownika, są odliczane przez pracodawcę w zakresie jego rozliczenia CIT.

Nie tylko zachęty podatkowe

Argumenty związane z zachętami podatkowymi są jednymi z wielu, które mogą przekonać zarząd do społecznej odpowiedzialności biznesu. Okazuje się, że według szacunków firm analitycznych tylko 10 proc. informacji o firmie docierających do jej otoczenia to dane finansowe. Aż 90 proc. informacji, plotek, danych, które budują reputację firmy na rynku, to dane pozafinansowe. A do najważniejszych danych pozafinansowych należą te dotyczące spraw związanych z pracownikami.

Wyniki badań CSR przeprowadzonych na przełomie 2010 i 2011 roku na zlecenie Pracodawców RP wśród reprezentatywnej liczby dorosłych Polaków, reprezentatywnej liczby pracowników przedsiębiorstw zatrudniających prawie 100 tys. osób oraz wśród najważniejszych przedstawicieli otoczenia biznesu pokazują znaczenie miejsca pracy w aktywności CSR przedsiębiorstw. Ten obszar jako kluczowy wskazało około 70 proc. badanych.

To, jak firmy traktują swoich pracowników, jest szczególnie istotne dla mieszkańców wsi, a znaczenie działań CSR w miejscu pracy maleje wraz ze wzrostem indywidualnych dochodów, natomiast rośnie wraz z wiekiem respondenta. Powyższe wyniki są istotną wskazówką dla zarządzających ludźmi, do kogo w pierwszej kolejności należy skierować działania w zakresie odpowiedzialności społecznej. Badania wskazują, że osoby z wykształceniem średnim są najbardziej zaangażowane w tematykę CSR, najwyżej oceniają działania CSR i uważają je za najbardziej istotne, w stosunku do ludzi z innym poziomem wykształcenia. Warto o tym pamiętać dlatego, że osoby ze średnim wykształceniem mogą stać się liderami i lokomotywami zmiany i sojusznikami działów HR w prowadzeniu nowych projektów, w tym z zakresu CSR.

Jedno z ciekawszych rozwiązań dotyczących możliwości otrzymania dotacji na nową inwestycję oraz wykorzystania zachęt podatkowych na zatrudnianie nowych pracowników ma Rumunia. Nawet 20 mln euro może otrzymać polska firma rozpoczynająca swoją działalność w tym kraju. Rumunia świadomie stymuluje zatrudnienie osób bezrobotnych poprzez subsydiowanie zatrudnienia. Oznacza to, że pracodawcy, którzy zatrudniają absolwentów lub osoby powyżej 45. roku życia na czas nieokreślony, są zwolnieni na okres 12 miesięcy z płacenia składek na rzecz funduszu osób bezrobotnych. Przedsiębiorstwo ma również dostęp do grantów, które w przeciwnym wypadku musiałyby być wypłacane na rzecz osób bezrobotnych. Dodatkowo można skorzystać z preferencyjnych pożyczek na utworzenie nowych miejsc pracy ze środków Krajowego Funduszu Zatrudnienia i Zachęt Fiskalnych.

W Wielkiej Brytanii funkcjonuje zwolnienie z opłacania ubezpieczenia dla pierwszych 10 pracowników nowych firm prowadzących działalność na terenach charakteryzujących się gorszą sytuacją gospodarczą. Belgia wprowadziła zryczałtowane zwolnienie z podatku w wysokości 10 tys. euro w związku z zatrudnieniem pracowników na stanowiskach kierowniczych w działach eksportu oraz wewnętrznej kontroli jakości. Pod określonymi w wewnętrznych przepisach warunkami funkcjonuje również zryczałtowana kwota zwolnienia z podatku dochodowego w wysokości 5150 euro na zatrudnienie dodatkowych pracowników. Występują również regionalne dotacje na zwiększenie zatrudnienia i transfer pracowników, które mogą być uznane za wolne od podatku dochodowego przedsiębiorstw. W Grecji obowiązują dotacje płacowe. Mogą zostać przyznane przedsiębiorstwom tworzącym nowe miejsca pracy bądź zatrudniającym osoby niepełnosprawne. Ponadto możliwe jest obniżenie stawki CIT o 3 punkty procentowe w przypadku przedsiębiorstw będących w trudnej sytuacji finansowej.

We Francji dostępne są zachęty podatkowe na niektóre wydatki związane ze szkoleniami. Na przykład koszt 40 godzin szkoleń dla menedżerów firm MSP czy 25 proc. pierwszych 10 godzin szkolenia z zakresu ekonomii firmy podlegają odliczeniu od podatku dochodowego.

W Wielkiej Brytanii większość szkoleń pracowniczych jest nieopodatkowana dla pracowników. Jednocześnie pracodawca organizujący szkolenie zbieżne z profilem specjalności pracownika może zaliczyć wydatki z nim związane do kosztów uzyskania przychodów.

Przedsiębiorcy w Belgii mają możliwość ubiegania się o vouchery szkoleniowe dla pracowników w wysokości 30 euro (maks. 6 tys. euro na rok). Połowa tej kwoty jest pokrywana przez organy podatkowe.

Norwegia wprowadziła ulgi podatkowe dla przedsiębiorstw inwestujących w kształcenie zawodowe pracowników – wydatki na takie szkolenia podlegają odliczeniu od przychodów. Dla świadczeń przekraczających 10 tys. nok obowiązuje limit w wysokości 10 proc. przychodów pracodawcy, obliczony przed dokonaniem takiego odliczenia.

W Wielkiej Brytanii obowiązują restrykcyjne przepisy dotyczące bezpieczeństwa pracowników. Państwo wspiera przedsiębiorstwa, przyznając ulgi podatkowe na inwestycje związane z zapewnieniem bezpieczeństwa pracowników.

Belgia oferuje 22,5-proc. ulgę podatkową na inwestycje w zakresie poprawy bezpieczeństwa pracowników, polegającą na odliczeniu od podatku 22,5 proc. wartości wydatków inwestycyjnych.

W Rumunii wydatki poniesione na ochronę pracowników i zapobieganie wypadkom w miejscu pracy oraz chorobom zawodowym są odliczane na poziomie przedsiębiorstwa. Dodatkowo przedsiębiorcy, którzy zainwestują w środki trwałe mające na celu zapobieganie wypadkom w miejscu pracy, chorobom zawodowym, jak również w utworzenie i utrzymanie zakładów opieki zdrowotnej, mogą odliczyć całą wartość inwestycji w ramach rozliczenia CIT w momencie ich zlecenia lub poprzez odpisy amortyzacyjne.

Współpraca firmy z pracownikami w obszarze CSR

Istnieje wiele ciekawych, niestandardowych rozwiązań współpracy firmy z pracownikami w zakresie wspólnego dbania o środowisko naturalne, zdrowie pracowników i inwestycji w przyszłość zatrudnionych. Ciekawostką jest, że w Wielkiej Brytanii w celu zmniejszenia poziomu zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem węgla pracownicy zobowiązani są do współuczestnictwa w koszcie sadzenia drzew. Niektórzy pracodawcy umożliwiają potrącenie należnych kwot z wypłacaną pensją, dzięki czemu pracownik zaoszczędza częściowo na składce z tytułu ubezpieczeń społecznych.

W Belgii pracownicy mają możliwość otrzymania bonów pracowniczych do wysokości 2200 euro zwolnionych z podatku dochodowego od osób fizycznych. Również wolne od podatku dochodowego od osób fizycznych są tzw. ekoczeki w wysokości do 250 euro rocznie. Mogą one być przyznane pracownikom na zakup produktów ekologicznych. W Belgii funkcjonuje również 15,5-proc. ulga na inwestycje w urządzenia oddymiania i wentylacji w barach, polegająca na odliczeniu od podatku dochodowego 15,5 proc. wartości nabytych aktywów (w roku ich zakupu lub w kolejnych latach).

W Rumunii zaś wydatki poniesione w imieniu pracowników na dodatkowe plany emerytalne do wysokości 400 euro w danym roku podatkowym na jednego pracownika mogą być odliczane na potrzeby podatku CIT na poziomie przedsiębiorstwa.

PRZYPISY

¹ Global Reporting Initiative to międzynarodowe wytyczne do raportowania zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw.

² Artykuł odwołuje się do wyników analizy przeprowadzonej przez Accreo Taxand przy współpracy ze spółkami z sieci Taxand w danym kraju.