Na wstępie podkreślić trzeba, że pojęcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy nie jest tożsame z wypadkiem przy pracy. Zagadnienia związane z kwalifikacją wypadku przy pracy oraz świadczeniami z tego tytułu określa ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (omówiliśmy je w GP nr 237/2007 na stronie 21). Nie stosuje się jej natomiast do wypadków w drodze do pracy i z pracy. Oceny takiego zdarzenia dokonuje się na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Definicja wypadku
Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Definicja ta wynika z ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc najkrótszą, była dla ubezpieczonego ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza. Na przykład za wypadek w drodze do pracy zostało uznane zdarzenie w drodze o 290 m dłuższej, która była bardziej dogodna od krótszej ze względu na zagęszczenie tej krótszej instytucjami, sklepami, straganami i osobami proszącymi o jałmużnę, mimo iż wybrana droga była bardziej kręta z powodu konieczności przechodzenia przez jezdnię, gdyż wszędzie znajdowała się sygnalizacja świetlna bądź oznaczone przejścia dla pieszych (por. wyrok SA w Białymstoku z 10 kwietnia 2002 r., III AUa 163/02, OSAB 2002/2-3/36).
Ocena, czy przerwa była życiowo uzasadniona, musi być dokonywana w aspekcie niezbędnych potrzeb bytowych pracownika (wyrok SA w Katowicach z 26 czerwca 1997 r., III AUa 532/97, Pr. Pracy 1998/7/43). Życiowo uzasadnione przerwy w odbywaniu drogi do pracy lub z pracy to zatem takie, których załatwienie jest nieodzowne, np. dokonanie zakupu artykułów spożywczych, leków. Do takich przerw nie można natomiast zaliczyć m.in. podejmowania dodatkowego zatrudnienia (por. przywołany wyrok SA w Katowicach z 26 czerwca 1997 r.) czy udziału w spotkaniu towarzyskim (por. wyrok SN z 10 grudnia 1997 r., II UKN 383/97, OSNP 1998/20/611).
Początek i koniec drogi
Przepisy nie określają początku i końca drogi do pracy i z pracy. W doktrynie i w dotychczasowym orzecznictwie przyjmuje się, że droga ta rozpoczyna się z chwilą opuszczenia przez pracownika mieszkania (zamknięcia drzwi domu) lub bramy zakładu pracy i kończy się również na granicy terenu władztwa zakładu pracy, czy też progu domu (mieszkania) pracownika (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 24 stycznia 1997 r., II UKN 57/96, OSNP 1997/18/347, 22 stycznia 1998 r., II UKN 462/97, OSNP 1999/1/23). Przykładowo wypadkiem w drodze z pracy jest wypadek, który zdarzył się poza terenem zakładu pracy, po wyjściu pracownika za jego bramę - na parkingu położonym poza ogrodzeniem tego zakładu.
Należy rozróżniać koniec drogi pracownika z pracy do domu w zależności od tego, czy jest to dom jednorodzinny, w którym mieszka pracownik, czy też budynek wielomieszkaniowy. Jeśli pracownik jest właścicielem (współwłaścicielem), czy najemcą domu jednorodzinnego, w którym mieszka, droga z pracy do domu kończy się z chwilą przekroczenia progu domu, w którym zamieszkuje. Inaczej natomiast jest wówczas, gdy pracownik mieszka w domu wielorodzinnym i jedynie odrębne lokale - mieszkania - są przedmiotem praw należących do poszczególnych mieszkańców. Wówczas zdarzenie, któremu ulega wracający z pracy pracownik na klatce schodowej budynku wielomieszkaniowego, przed wejściem do własnego mieszkania, jest wypadkiem w drodze z pracy do domu, bowiem pracownik nie przekroczył jeszcze progu swego mieszkania, potocznie nazywanego domem.
Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:
• innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
• zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
• zwykłego spożywania posiłków,
• odbywania nauki lub studiów.
Okoliczności i przyczyny
Okoliczności i przyczyny wypadku w drodze do pracy i z pracy dokonuje pracodawca wobec ubezpieczonych będących pracownikami, a w stosunku do innych ubezpieczonych podmioty wymienione w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, np. w stosunku do prowadzących pozarolniczą działalność - ZUS. Szczegółowe postanowienia w tym zakresie zawiera rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 24 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz.U. nr 237, poz. 2015).
Prawo do świadczeń
Osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu, która w razie wypadku w drodze do pracy lub z pracy stała się niezdolna do pracy, ma prawo do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego. Świadczenia te nabywa na podstawie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Ubezpieczony może też wystąpić o rentę z tytułu niezdolności do pracy, szkoleniową, a w razie jego śmierci uprawnionym członkom rodziny przysługuje renta rodzinna.
Trzeba jeszcze raz podkreślić, że ubezpieczony, który uległ wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy, nie ma prawa do świadczeń z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Z ORZECZNICTWA SĄDÓW
• Udanie się przez pracownika w czasie pracy do lekarza w celu uzyskania porady w związku z występującymi dolegliwościami oraz stwierdzenia zdolności lub jej braku do dalszego wykonywania pracy w tym dniu nie może być uznane za załatwianie wyłącznie spraw osobistych. Jeżeli w drodze do lekarza pracownik ten ulegnie wypadkowi, zaistniałe zdarzenie spełnia przesłanki wypadku w drodze z pracy - wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 19 kwietnia 2000 r., III AUa 1823/99, Pr. Pracy 2001/6/44.
• Pracownik odbywający drogę do pracy lub z pracy własnym samochodem nie przerywa tej drogi, jeśli usuwa usterkę samochodu i w trakcie tej czynności ulega wypadkowi. Zdarzenie jest wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy niezależnie od tego, do kogo należał teren, na którym nastąpiło - wyrok SN z 22 stycznia 1989 r., II UKN 462/97, OSNP 1999/1/23.
• Nieznaczne wydłużenie drogi do pracy ze względu na jej dogodniejszy dla pracownika przebieg nie stoi na przeszkodzie w uznaniu zdarzenia za wypadek w drodze do pracy w rozumieniu - wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 10 kwietnia 2002 r., III AUa 163/02, OSAB 2002/2-3/36.
PRZYKŁAD: POBICIE PODCZAS DROGI Z PRACY
Pracownica wracająca bezpośrednio z pracy do domu została napadnięta na klatce schodowej swojego bloku i w następstwie tego zdarzenia doznała obrażeń ciała. Została pobita na tle nieporozumień sąsiedzkich. Wypadek, któremu wracający z pracy pracownik uległ na klatce schodowej budynku wielomieszkaniowego, przed wejściem do własnego mieszkania, jest wypadkiem w drodze z pracy do domu (wyrok SN z 24 stycznia 1997 r., II UKN 57/96, OSNP 1997/18/347). Pobicie pracownicy odbywającej drogę z pracy do domu jest wypadkiem w drodze z pracy, bez względu na przyczynę pobicia (por. uchwała SN z 7 listopada 1980 r., III UZP 9/80, OSNC 1981/5/73). Wyjaśnić jednak trzeba, że gdy pracownik przerywa drogę do pracy lub z pracy i wdaje się w bójkę, to będzie to przerwa nieuzasadniona życiowo i brak będzie podstawy do uznania, że wypadek nastąpił w drodze do pracy czy z pracy.
PRZYKŁAD: WYPADEK A SPOŻYCIE ALKOHOLU
Roman C. i jego kolega po zakończeniu pracy - po godzinie 18.00 byli odwożeni do domu samochodem stanowiącym własność pracodawcy. W czasie jazdy spożywali alkohol. Około godziny 19.00 Roman C. wysiadł jak zwykle w okolicach wiaduktu kolejowego z zamiarem udania się do domu. W czasie przechodzenia na drugą stronę drogi został potrącony przez samochód i poniósł śmierć na miejscu. W chwili śmierci znajdował się w stanie nietrzeźwości. ZUS odmówił prawa do renty rodzinnej członkom jego rodziny z uwagi, że droga z pracy do domu została przerwana na spożycie alkoholu. Inne zdanie wyraził sąd w postępowaniu odwoławczym. Jego zdaniem mimo, iż niewątpliwie nietrzeźwość przyczyniła się do zaistnienia śmiertelnego wypadku, to nie ma to wpływu na uznanie wypadku za wypadek w drodze z pracy do domu oraz na prawo do renty rodzinnej. Fakt, iż w trakcie podróży pracownik spożywał alkohol, w żaden sposób nie wpływa na kwalifikację prawną zdarzenia, które miało miejsce podczas kontynuowania najkrótszej drogi do domu, jako wypadku w drodze z pracy - w sytuacji gdy Roman C. fizycznie nie przerwał w żadnym momencie tejże drogi (wyrok SA w Lublinie z 18 lipca 2006 r., III AUa 1553/05, OSA 2007/8/15). Z uwagi na to, że Roman C. spełniał warunki do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a członkowie jego rodziny warunki wymagane od nich do nabycia prawa do renty rodzinnej, ZUS musiał przyznać im to świadczenie.
PRZYKŁAD: WYPADEK PODCZAS PODRÓŻY SŁUŻBOWEJ
Pracownik uległ w czasie podróży służbowej wypadkowi. W czasie trwania podróży służbowej pracownik nie wraca z pracy do domu, tylko do miejsca zakwaterowania poza miejscowością swego zamieszkania, wobec czego wszystkie jego zachowania po pracy pozostają nadal w związku ze stosunkiem pracy, za wyjątkiem zachowań niedających się pogodzić z celem podróży służbowej, to znaczy z potrzebą realizacji powierzonych mu zadań. Zaistniały wówczas wypadek nie jest wypadkiem w drodze z pracy, lecz wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy (wyrok SN z 23 września 1998 r., II UKN 217/98, OSNP1999/19/622).
Ewa Drzewiecka
gp@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 57b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
• Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.).