Czy zmiany w ustawie o czasie pracy kierowców mają wpływ na ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy?

W związku z wejściem w życie ustawy o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz zmianie niektórych innych ustaw procedury ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy nie ulegają zmianie. Jednak podczas ustalania okoliczności przyczyn wypadku przy pracy należy prawidłowo ustalić okoliczności zdarzenia w celu właściwej kwalifikacji, tj. czy zdarzenie było wypadkiem przy pracy, czy zdarzeniem traktowanym na równi z wypadkiem przy pracy w zakresie uprawnienia do świadczeń.

Podczas ustalania okoliczności przyczyn wypadków przy pracy należy pamiętać, że jedną z nich mogło być zmęczenie pracownika wynikające z przekroczenia norm czasu pracy.

UZASADNIENIE

Od 3 kwietnia 2010 r. obowiązuje uchwalona 12 lutego 2010 r. nowelizacja ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Powyższa ustawa wprowadza zmianę do ustawy o czasie pracy kierowców. Zmiana polega na wprowadzeniu definicji podróży służbowej. Podróż służbowa to każde zadanie służbowe polegające na wykonaniu, na polecenie pracodawcy:

• przewozu drogowego poza miejscowość, gdzie jest siedziba pracodawcy, na rzecz którego kierowca wykonuje swoje obowiązki, oraz inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności filie, przedstawicielstwa i oddziały, lub
• wyjazdu poza miejscowość, o której mowa wyżej, w celu wykonania przewozu drogowego.

Warto pamiętać, że stanowisko pracy kierowcy to siedziba pracodawcy, na rzecz którego kierowca wykonuje swoje obowiązki, oraz inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności filie, przedstawicielstwa i oddziały.

W ustawie dodano art. 21a dotyczący pokrycia kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalanego na zasadach określonych w przepisach art. 77⁵ Kodeksu pracy.

Celem powyższej zmiany było uszczegółowienie i dokładne określenie pojęcia podróży służbowej w związku z licznymi wątpliwościami w tym zakresie. Zmiana nakłada na pracodawców obowiązek pokrywania kosztów związanych z wykonywaniem pracy przez kierowców w trakcie przewozów drogowych, tj. wypłacania diet, a w przypadku podróży poza granicami kraju – określenia waluty, w jakiej będzie ustalana dieta i limit na nocleg w poszczególnych państwach, a także warunki zwrotu kosztów przejazdów, noclegów i innych wydatków.

Nie świadczy to jednak o tym, że zdarzenie wypadkowe kierowcy przebywającego w podróży służbowej i wykonującego zlecone zadanie przez pracodawcę poza siedzibą pracodawcy będzie uznane za wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy w zakresie prawa do świadczeń.

PRZYKŁAD 1

Pracodawca wystawił pracownikowi firmy transportowej, zatrudnionemu na stanowisku kierowcy, druk polecenia wyjazdu do Niemiec. Zadaniem pracownika miało być dowiezienie ładunku do określonego miejsca, następnie rozładowanie go, przejechanie do innego miasta, odbiór innego towaru, załadunek i przywiezienie towaru do siedziby pracodawcy w Polsce. Kierowca miał wypadek drogowy na terenie Niemiec w drodze powrotnej do Polski. Pracodawca sporządził protokół wypadku przy pracy i zdarzenie uznał za wypadek przy pracy. Pracodawca postąpił prawidłowo, ustalając, że zdarzenie jest wypadkiem przy pracy.

PRZYKŁAD 2

Pracownik firmy transportowej otrzymał polecenie wyjazdu służbowego poza miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy. Pracodawca wystawił druk delegacji. Pracownik uległ wypadkowi na terenie innej firmy znajdującej się za granicą. W chwili zdarzenia pracownik nie wykonywał pracy polegającej na prowadzeniu pojazdu, a przeładunkiem towarów zajmowali się pracownicy innej firmy. Pracownik przyglądał się jedynie rozładunkowi części towarów, musiał jednak pozostać przy samochodzie w celu ochrony pozostałego przewożonego przez niego towaru i nadzorować jego ustawienie w pojeździe. Pracownik został potrącony przez jeden z wózków widłowych.

Pracodawca nie uznał zdarzenia za wypadek przy pracy, motywując to tym, że pracownik w chwili zdarzenia przebywał w podróży służbowej i nie wykonywał pracy polegającej na prowadzeniu pojazdu. Ponadto wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań. Pracodawca nie zgłosił wypadku właściwym organom (wypadek ciężki). W tym przypadku pracodawca postąpił nieprawidłowo. Pomimo iż stanowisko pracy poszkodowanego w umowie o pracę określone było jako kierowca i przebywał on w podróży służbowej, to do jego obowiązków służbowych należał również nadzór i kontrola nad powierzonymi mu towarami, a co za tym idzie – wykonywał on pracę.

Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.

PRZYKŁAD 3

Pracownik firmy transportowej zatrudniony na stanowisku kierowcy otrzymał polecenie wyjazdu służbowego poza miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy, poza granice kraju. Pracodawca wystawił druk polecenia wyjazdu służbowego – delegacji. Zadaniem pracownika miał być odbiór towarów z konkretnego miasta oraz przywiezienie ich do siedziby pracodawcy. Pracownik uległ wypadkowi drogowemu w drodze do miejsca odbioru towaru. Pracodawca uznał wypadek za wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy, motywując to tym, że pracownik nie wykonał polecenia odbioru towaru i dostarczenia go do siedziby pracodawcy. Pracodawca postąpił nieprawidłowo, gdyż powinien uznać zdarzenie za wypadek przy pracy. Dojazd do miejsca odbioru towaru również zaliczany jest do pracy poszkodowanego. W związku z tym pracodawca powinien sporządzić protokół wypadku przy pracy i uznać zdarzenie za wypadek przy pracy.

PRZYKŁAD 4

Pracownik firmy transportowej otrzymał polecenie wyjazdu służbowego poza miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy, poza granice kraju. Pracodawca wystawił druk polecenia wyjazdu służbowego – delegacji. W czasie wolnym po zakończeniu przeładunku na terenie innego kraju, pracownik z miejsca, w którym miał nocleg, udał się do pobliskiego sklepu, aby kupić żywność. Pracodawca nie zapewnił wyżywienia pracownikowi podczas delegacji, dlatego pracownik zmuszony był do zapewnienia wyżywienia we własnym zakresie. W drodze do sklepu uległ wypadkowi. Pracodawca, traktując ten czas jako dobowy nieprzerwany odpoczynek, nie zakwalifikował tego zdarzenia jako wypadek przy pracy, lecz jako wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy. Pracodawca postąpił prawidłowo.

Uznając dane zdarzenie za wypadek przy pracy, należy dokładnie określić, czy zdarzenie miało miejsce w czasie pracy kierowcy. Kwestia ta jest szczegółowo opisana w ustawie o czasie pracy kierowców, w której określony jest m.in. czas pracy kierowców wykonujących przewóz drogowy, zatrudnionych na podstawie stosunku pracy.

WSKAZÓWKA!

Należy bezwzględnie pamiętać, że czasem pracy kierowcy jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, który obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego.

Na czas pracy kierowcy składają się:

• prowadzenie pojazdu,
• załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem,
• nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym,
• czynności spedycyjne,
• codzienna obsługa pojazdów i przyczep,
• inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy,
• niezbędne formalności administracyjne,
• utrzymanie pojazdu w czystości.

Ponadto do czasu pracy kierowcy wliczany jest również czas poza przyjętym rozkładem czasu pracy, tj.:

• czas, w którym kierowca pozostaje na stanowisku pracy kierowcy w gotowości do wykonywania pracy (oczekiwanie na załadunek lub rozładunek towaru, gdy czas wykonania tych czynności nie jest znany kierowcy przed wyjazdem,
• 15-minutowa przerwa (przy wymiarze czasu pracy powyżej 6 godzin).

WAŻNE!

Do czasu pracy kierowcy nie wlicza się:

● czasu dyżuru; jeżeli podczas dyżuru kierowca nie wykonywał pracy, to dyżur nie jest uznawany za świadczenie pracy,

● nieusprawiedliwionych postojów w czasie prowadzenia pojazdu np. w celu załatwienia prywatnej sprawy,

● dobowego nieprzerwanego odpoczynku,

● przerwy w pracy podczas stosowania przerywanego czasu pracy.

Należy również pamiętać, co uznawane jest za wypadek przy pracy, a co za wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą, podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych (czas pracy kierowcy zaliczany jest do wykonywania pracy, pomimo że przebywał on w delegacji służbowej).

Warto pamiętać, że na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań.

WSKAZÓWKA!

Podczas ustalania, czy zdarzenie było wypadkiem przy pracy czy kwalifikowane jest na równi z wypadkiem przy pracy, należy szczegółowo przeanalizować czynności wykonywane przez pracownika w trakcie wykonywania zadania służbowego podczas delegacji.

Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy ma obowiązek przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, w tym musi zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku. Badając wypadek przy pracy pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowcy, należy dokładnie przeanalizować czas jego pracy, gdyż nieprzestrzeganie podstawowych zasad dotyczących czasu pracy kierowcy może okazać się przyczyną wypadku przy pracy.

Zasady dotyczące czasu pracy kierowców:

• pojęcie doby – przy rozliczaniu czasu pracy przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, zaczynając od godziny, w której kierowca rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
• czas dyżuru – czas, w którym kierowca pozostaje poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Czas dyżuru nie jest wliczany do dobowego nieprzerwanego odpoczynku. W przypadku gdy pojazd jest prowadzony przez dwóch lub więcej kierowców, czas nieprzeznaczony na kierowanie pojazdem jest czasem dyżuru;
• okresy pozostawania do dyspozycji – oznaczają okresy inne niż przerwy i czas odpoczynku, podczas których kierowca nie ma obowiązku pozostawać na stanowisku pracy kierowcy, będąc jednocześnie w gotowości do rozpoczęcia albo kontynuowania prowadzenia pojazdu albo wykonywania innej pracy. Okresy pozostawania do dyspozycji obejmują w szczególności czas, w którym kierowca towarzyszy pojazdowi transportowanemu promem lub pociągiem, czas oczekiwania na przejściach granicznych oraz w związku z ograniczeniami w ruchu drogowym;

WAŻNE!

Okresy pozostawania do dyspozycji poza rozkładem czasu pracy zalicza się do czasu dyżuru.

• czas pracy kierowcy – nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym; tygodniowy czas pracy kierowcy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Tygodniowy czas pracy może być przedłużony do 60 godzin, jeżeli średni tygodniowy czas pracy nie przekroczy 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy;

WAŻNE!

Wymiar czasu pracy obowiązuje także kierowcę zatrudnionego u więcej niż jednego pracodawcy (w takim przypadku czas pracy u poszczególnych pracodawców sumuje się).

• przerwa – po sześciu kolejnych godzinach pracy kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy nie przekracza 9 godzin, oraz w wymiarze nie krótszym niż 45 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy wynosi więcej niż 9 godzin. Przerwa może być dzielona na okresy krótsze trwające co najmniej 15 minut każdy, wykorzystywane w trakcie sześciogodzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie;
• odpoczynek dobowy – w każdej dobie kierowcy przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Dobowy odpoczynek, z wyłączeniem kierowców wykonujących przewozy regularne, których trasa nie przekracza 50 km, może być wykorzystany w pojeździe, jeżeli pojazd znajduje się na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania;
• odpoczynek tygodniowy – w każdym tygodniu kierowcy przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Tygodniowy nieprzerwany odpoczynek obejmuje odpoczynek dobowy (11 godzin), przypadający w dniu, w którym kierowca rozpoczął odpoczynek tygodniowy. W sytuacji zmiany pory wykonywania pracy przez kierowcę w związku z jego przejściem na inną zmianę zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy, nieprzerwany tygodniowy okres odpoczynku może obejmować mniejszą liczbę godzin, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny;
• rozkłady czasu pracy – do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w których jest dopuszczalne przedłużenie wymiaru czasu pracy do 10 godzin na dobę, a do pozostałych kierowców – do 12 godzin na dobę – w ramach systemu równoważnego czasu pracy;
• praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie: sytuacji i zdarzeń wymagających od kierowcy podjęcia działań w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii, a także w razie szczególnych potrzeb pracodawcy. Liczba godzin nadliczbowych nie może przekroczyć 260 godzin w roku kalendarzowym;
• praca w porze nocnej – podczas wykonywania pracy w porze nocnej czas pracy kierowcy nie może przekraczać 10 godzin w danej dobie.

Pracodawca musi przestrzegać podstawowych obowiązków na nim spoczywających:

• poinformować kierowców o obowiązujących ich przepisach z zakresu czasu pracy, w sposób przyjęty u danego pracodawcy, oraz
• uzyskać od kierowcy oświadczenie na piśmie o wymiarze zatrudnienia albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy,
• prowadzić ewidencję czasu pracy kierowców i przechowywać ją przez 3 lata. Wybór formy prowadzonej ewidencji zależy od przedsiębiorcy.

Nieprowadzenie ewidencji jest wykroczeniem.

WAŻNE!

Za nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy kierowców grożą sankcje karne ustalone w załączniku do ustawy z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (taryfikator).

Suma kar pieniężnych nałożonych podczas jednej kontroli nie może przekroczyć kwoty:

● 15 000 zł – w odniesieniu do kontroli drogowej,

● 30 000 zł – w odniesieniu do kontroli przeprowadzonej w przedsiębiorstwie (np. w zakresie czasu pracy kierowców kary nakładane przez PIP i ITD).

Kary za naruszenia związane z czasem pracy kierowcy nakładane są na przedsiębiorcę, który zajmuje się transportem drogowym, a nie na kierowcę.

Organy uprawnione do kontroli dokumentów, np. karty opłaty drogowej, karty kierowcy, zapisów urządzenia rejestrującego samoczynnie prędkość jazdy oraz czasu jazdy i czasu postoju, obowiązkowych przerw i czasu odpoczynku, to:

• funkcjonariusze policji,
• inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego,
• funkcjonariusze celni,
• funkcjonariusze Straży Granicznej,
• upoważnieni pracownicy zarządców dróg publicznych,
• inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy (głównie w zakresie czasu pracy kierowców zatrudnionych w ramach umowy o pracę),
• upoważnieni pracownicy właściwego organu, o którym mowa w art. 18 ust. 1 ustawy o transporcie drogowym – w odniesieniu do przewozów regularnych i regularnych specjalnych.

PODSTAWA PRAWNA

• Ustawa z 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 43, poz. 246),
• Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589),
• Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (DzU nr 92, poz. 879 ze zm.),
• Ustawa z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (DzU z 2007 r. nr 125, poz. 874 ze zm.),
• Ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322),
• Rozporządzenie Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (DzU nr 105, poz. 870),
• Umowa Europejska sporządzona w Genewie 1 lipca 1970 r., dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe – AETR (oświadczenie rządowe z 30 sierpnia 1999 r. w sprawie ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską tej Umowy Europejskiej; DzU z 1999 r. nr 94, poz. 1087 – umowa AETR).