Do określania parametrów oświetlenia wewnątrz pomieszczeń pracy oraz obiektów należy wykorzystywać postanowienia normy PN-EN 12464-1:2004.
UZASADNIENIE
Stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne (ustawa o normalizacji z 12 września 2002 r., DzU nr 169, poz. 1386 ze zm.). Przepisy te, mimo że obowiązują od 2003 r., w przypadku potrzeby użycia postanowień norm w prawie pracy nadal budzą wiele wątpliwości. Pomimo przyjętej zasady dobrowolności stosowania norm krajowych ustawodawca postanowił także, że Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych. Fakt powołania się na normę oznacza, że postanowienia tej normy powinny być stosowane na równi z innymi postanowieniami aktu prawnego. Sposoby powołania się w aktach prawnych na normy mogą być różne pod względem dokładności, tj.: może być powołanie ogólne lub powołanie z podaniem pełnej lub częściowej identyfikacji normy (np. numeru lub tytułu normy).
Oba sposoby powoływania się na normy w prawie pracy występują w przepisach przy określaniu parametrów oświetlenia w zakładach pracy.
Powołanie ogólne
W jednym z podstawowych przepisów związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy ustawodawca określił, że: „We wszystkich miejscach na terenie zakładu pracy, w których mogą przebywać pracownicy, pracodawca jest obowiązany zapewnić oświetlenie elektryczne w porze nocnej lub jeżeli oświetlenie dzienne jest niewystarczające. Wymagania dotyczące oświetlenia określają Polskie Normy” (§ 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy).
Dotychczas służby utrzymania ruchu oraz bezpieczeństwa i higieny pracy odnosiły wynik pomiarów do wartości określonych w normie PN-E-02033:1984 „Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym”. Aktualnie norma ta została uchylona przez Polski Komitet Normalizacyjny.
Powołanie szczegółowe
W 2009 r. Ministerstwo Infrastruktury dokonało aktualizacji rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. W załączniku nr 1 tego rozporządzenia zostało wymienionych ponad sto norm, które wprowadzono do obowiązkowego stosowania.
Warto pamiętać, że należy korzystać z konkretnych norm, które mają określony numer oraz tytuł:
- „Pomieszczenia techniczne i gospodarcze powinny być wyposażone w instalacje i urządzenia elektryczne dostosowane do ich przeznaczenia, zgodnie z wymaganiami Polskich Norm dotyczących tych instalacji i urządzeń” (§ 98 ust. 2 rozporządzenia),
- „Instalacja i urządzenia elektryczne, przy zachowaniu przepisów rozporządzenia, przepisów odrębnych dotyczących dostarczania energii, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wymagań Polskich Norm odnoszących się do tych instalacji i urządzeń, powinny zapewniać:
– dostarczanie energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych do odbiorników, stosownie do potrzeb użytkowych,
– ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, przepięciami łączeniowymi i atmosferycznymi, powstaniem pożaru, wybuchem i innymi szkodami,
– ochronę przed emisją drgań i hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu oraz przed szkodliwym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego” (§ 180 rozporządzenia).
Rozporządzenia nakazują obowiązkowe stosowanie postanowienia normy PN-EN 12464-1:2004 „Światło i oświetlenie – Oświetlenie miejsc pracy – Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach”.
Warto pamiętać, że do określania parametrów oświetlenia wewnątrz pomieszczeń pracy oraz obiektów projektanci obiektów i oświetlenia mogą wykorzystywać postanowienia wymienionej normy PN-EN 12464-1:2004, biorąc pod uwagę komfort widzenia i wydolność wzrokową.
Specjaliści ds. bezpieczeństwa i higieny pracy powinni wykorzystywać postanowienia tej normy w sposób ograniczony, zgodnie z postanowieniami zawartymi w normie:
„W niniejszej normie (EN) nie określono wymagań oświetleniowych dotyczących bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy. Celem opracowania normy nie jest wdrożenie art. 137 Traktatu WE, tj. traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Wymagania bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia w tym zakresie zawarte są w dyrektywie ramowej nr 89/391/EWG oraz w dyrektywie nr 2006/25/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym) (dziewiętnasta szczegółowa dyrektywa), w krajowym prawie państw członkowskich wdrażających te dyrektywy lub w innych krajowych aktach prawnych”.
Do wyjaśnienia pozostaje jeszcze jeden problem: oświetlenie zewnętrznych miejsc pracy. Do oceny oświetlenia zewnętrznych miejsc pracy można wykorzystać normę PN-EN 12464-2:2008 „Światło i oświetlenie – Oświetlenie miejsc pracy – Część 2: Miejsca pracy na zewnątrz”. Wymieniona norma podaje wymagania oświetleniowe dla różnych stref, zadań i czynności, np. dla: ogólnych stref ruchu w miejscach pracy na zewnątrz, placów budów, gospodarstw rolnych, terenów przemysłowych i placów magazynowych, stanowisk pracy w różnych gałęziach przemysłu.
Norma ta nie znalazła się w załączniku nr 1 do wymienionego wyżej rozporządzenia Ministra Infrastruktury. Oznacza to, że nie ma obowiązku jej stosowania. W jej treści znalazły się także postanowienia podobne do wymienionych powyżej dotyczące normy PN-EN 12464-1:2004 ograniczające ich zastosowanie do ocen bezpieczeństwa i higieny pracy oraz do wymienionego § 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.
Obie normy, tj. PN-EN 12464-1:2004 oraz PN-EN 12464-2:2008, przy wymienionych powyżej przeciwwskazaniach są wykorzystywane przy wykonywaniu pomiarów oświetlenia w pomieszczeniach pracy oraz na zewnątrz, np. na placach budów, na terenach magazynowych, przy maszynach i urządzeniach produkcyjnych ulokowanych na zewnątrz pomieszczeń.
PODSTAWA PRAWNA
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.),
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690 ze zm.),
- Norma PN-EN 12464-1:2004 „Światło i oświetlenie – Oświetlenie miejsc pracy – Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach”,
- Norma PN-EN 12464-2:2008 „Światło i oświetlenie – Oświetlenie miejsc pracy – Część 2: Miejsca pracy na zewnątrz”.