Świadomy pracodawca, chcąc zapewnić pracownikom pełną ochronę przed zagrożeniami wynikającymi z charakteru pracy, powinien dostosować stanowiska pracy przy laptopach do ww. przepisu. Biorąc pod uwagę główne zagrożenia wynikające z wyposażenia stanowisk pracy w komputery (w tym i monitory), tj. obciążenie narządu wzroku i narządu ruchu, nie ma znaczenia, czy jest to laptop czy komputer stacjonarny.
UZASADNIENIE
Rozbieżności poglądów ekspertów na temat, czy pracodawca wyposażając pracowników w laptopy powinien dostosować ich stanowiska pracy do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, pojawiły się z powodu trzech zapisów w tym przepisie, tj:
- definicji stanowiska pracy – przez które należy rozumieć przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, obejmującym wyposażenie podstawowe, w tym monitor ekranowy, klawiaturę lub inne urządzenia wejściowe, jednostkę centralną lub stację dyskietek (§ 2 pkt 2a);
- uchyleniu stosowania przepisów rozporządzenia w stosunku do systemów przenośnych nieprzeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy (§ 3 pkt 4);
- klawiaturze jako osobnym elemencie wyposażenia podstawowego stanowiska pracy (pkt 3 ust. 1 załącznika do rozporządzenia).
WSKAZÓWKA!
Jeśli stanowisko pracy wyposażone jest w laptop i praca na tym stanowisku wykonywana jest co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy (to wymaganie zostało zapisane w § 2 ust. 4 rozporządzenia) w przyjętym okresie rozliczeniowym, przepisy rozporządzenia powinny być również stosowane do takich stanowisk.
Jednak należy pamiętać, że laptopy są przenośnymi systemami komputerowymi i ich konstrukcja nie spełnia wymagań pozwalających na zorganizowanie stacjonarnego stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii. Jeśli więc istnieje potrzeba stosowania laptopa na stanowisku stacjonarnym – to pracodawca powinien wyposażyć takie stanowisko w dodatkową standardową klawiaturę podłączoną do laptopa oraz, biorąc pod uwagę pozostałe wymagania ergonomii, w oddzielną myszkę.
Czynniki szkodliwe związane ze stanowiskiem pracy wyposażonym w komputer (bez względu na to, czy jest to urządzenie stacjonarne czy przenośne) są następujące:
- Obciążenie narządu wzroku – objawia się przeważnie uczuciem pieczenia, chwilowym upośledzeniem funkcji wzroku, bólami głowy.
Przyczyną jest fizjologiczne zmęczenie mięśni gałki ocznej odpowiedzialnych za poprawne widzenie i nie ma tu znaczenia, czy jest to oddzielny monitor czy wyświetlacz laptopa. Można jednak zauważyć, że monitory LCD są mniej szkodliwe niż monitory tradycyjne (kineskopowe CTR). Natomiast ustawodawca o takim podziale nie wspomina.
- Obciążenie układu ruchu – objawia się bólem mięśni (okolice szyi, obręcz barkowa, plecy, ręce, dłonie), stanami zapalnymi stawów, zwyrodnieniami kręgosłupa. Ponadto może wystąpić choroba zawodowa, tzw. „zespół cieśni nadgarstka”, objawiająca się drętwieniem i bólem palców rąk i całych dłoni.
Przyczyną jest długotrwała praca statyczna mięśni szkieletowych, znaczne obciążenie kręgosłupa pozycją siedzącą, monotypowość i częsta powtarzalność ruchów dłoni, palców oraz niewygodne i wymuszone ułożenie dłoni przy klawiaturze i myszce. Oczywiście laptop uniemożliwia zapewnienie jednocześnie ergonomicznego ułożenia rąk i odpowiedniej odległości oczu od wyświetlacza. Zastosowanie zewnętrznej klawiatury i myszki rozwiązuje problem.
- Promieniowanie – obecnie powszechnie stosowane monitory emitują promieniowanie jonizujące oraz optyczne podczerwone i nadfioletowe, których wartości są na tyle małe, że można je pominąć.
- Pole elektromagnetyczne – monitor CRT emituje pola w szerokim paśmie częstotliwości, lecz ich wartość jest niewielka. Ich źródłem jest np. zasilacz, lampa kineskopowa, cewki układów odchylania wiązki elektronowej. Monitor mający certyfikat TCO emituje pole elektromagnetyczne o wartości pomijalnej z punktu widzenia fizjologii. Od wielu lat nie ma na rynku monitorów bez certyfikatu TCO. Pole elektromagnetyczne emitowane przez wyświetlacz LCD można porównać do pola żarówki.
Należy pamiętać, że pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom okulary korygujące wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego (§ 8 pkt 2 rozporządzenia). Obowiązek ten spoczywa na pracodawcy, który przekazuje pracownikom do pracy zarówno laptopy, jak i komputery stacjonarne.
Po przeanalizowaniu powyższych czynników łatwo stwierdzić, że nie ma sensu zastanawiać się, czy laptop należy traktować jako monitor ekranowy. Czynniki szkodliwe są identyczne jak przy monitorze tradycyjnym, ryzyko pracy na stanowiskach wyposażonych w laptopy i komputery stacjonarne jest porównywalne. Wobec tego należy zapobiegać tak samo niekorzystnym skutkom zdrowotnym związanym z pracą przy komputerze, bez względu na jego rodzaj.
Wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia jego elementów nie może powodować podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego i wzroku oraz być źródłem innych zagrożeń dla pracownika (ww. rozporządzenie).
Pracodawca powinien zapewnić pracownikowi monitor spełniający następujące wymagania:
- znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne,
- obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności,
- jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności od warunków oświetlenia stanowiska pracy,
- regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20° do tyłu i 5° do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o 120° – po 60° w obu kierunkach, co w wypadku zastosowania oddzielnej klawiatury i myszy nie powinno stwarzać problemów dla użytkowników laptopów,
- ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr; obecnie standardowe wyświetlacze laptopów spełniają ten warunek.
Pracodawca powinien umożliwiać dostosowanie stanowiska pracy do indywidualnych potrzeb i przyzwyczajeń pracownika, tj.:
- powinna być zapewniona oddzielna podstawa monitora lub regulowany stół, co w wypadku laptopa jest możliwe przez zastosowanie regulowanej wysokości stołu,
- ustawienie wyświetlacza względem światła powinno ograniczać olśnienie i odbicia światła,
- klawiatura powinna stanowić osobny element wyposażenia podstawowego stanowiska pracy, a jej konstrukcja powinna umożliwić pracownikowi przyjęcie pozycji niepowodującej zmęczenia rąk i dłoni, tj. zapewniać możliwość regulacji kąta nachylenia w zakresie 0–15°, odpowiednią jej wysokość, matową powierzchnię klawiszy z kontrastowymi i czytelnymi znakami,
- konstrukcja stołu powinna umożliwiać zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora i klawiatury oraz wygodne dla pracownika ustawienie innych elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym wystarczającą powierzchnię do pracy z użyciem elementów wyposażenia stanowiska i wykonywania innych czynności związanych z pracą bez konieczności przyjmowania przez pracownika wymuszonej pozycji ciała, zachowanie odległości nie mniejszej niż 10 cm pomiędzy klawiaturą a przednią krawędzią stołu, ponadto powierzchnia blatu powinna być matowa oraz w miarę możliwości jasna,
- wysokość stołu oraz krzesła powinna zapewniać naturalne położenie rąk przy obsłudze klawiatury z zachowaniem przynajmniej kąta prostego pomiędzy ramieniem i przedramieniem, odpowiedni kąt obserwacji ekranu w zakresie 20°–50°, dostateczną przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem,
- krzesło powinno być stabilne, wyposażone w co najmniej pięciopodporową podstawę z kółkami i podłokietniki, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów, mieć łatwo dostępną z pozycji siedzącej regulację wysokości siedziska i oparcia oraz jego pochylenia do tyłu, wyprofilowane siedzisko oraz oparcia dostosowane do naturalnego wygięcia kręgosłupa i ud, umożliwiające pełny obrót wokół osi pionowej krzesła,
- stanowisko pracy powinno być wyposażone w uchwyt na dokument z regulacją ustawienia wysokości, pochylenia i odległości od pracownika, w pozycji minimalizującej uciążliwe ruchy głowy i oczu, pomiędzy monitorem a klawiaturą.
WAŻNE!
Stanowisko pracy wyposażone w ekran powinno być usytuowane w pomieszczeniu w sposób zapewniający pracownikowi swobodny dostęp do tego stanowiska. Odległości między sąsiednimi monitorami powinny wynosić co najmniej 0,6 m, a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora – co najmniej 0,8 m.
Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej. Poziom natężenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich Normach. Należy też pamiętać o zminimalizowaniu olśnienia od opraw, okien i innych płaszczyzn oraz od ekranu monitora przez zastosowanie np. zasłon, żaluzji, odpowiednich opraw oświetlenia elektrycznego.
PODSTAWA PRAWNA
- Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (DzU nr 148, poz. 973)