PIP - nietypowe stosunki zatrudnienia
Już po raz piąty na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego 1 i 2 grudnia 2022 roku odbyła się w formie hybrydowej Ogólnopolska Konferencja Naukowa z cyklu „Nietypowe stosunki zatrudnienia”, organizowana przez Centrum Nietypowych Stosunków Zatrudnienia WPiA UŁ, Okręgowy Inspektorat Pracy w Łodzi oraz Studenckie Forum Naukowe Nietypowych Stosunków Zatrudnienia WPiA UŁ. Tym razem jej temat to „Stosowanie nietypowych form zatrudnienia z naruszeniem prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych – diagnoza oraz perspektywy na przyszłość”. Główny Inspektorat Pracy reprezentowali Dariusz Mińkowski, zastępca Głównego Inspektora Pracy oraz uczestniczący zdalnie Dariusz Górski, dyrektor Departamentu Legalności Zatrudnienia GIP.
W Polsce od dłuższego czasu mamy do czynienia ze zjawiskiem upowszechniania się w gospodarce rynkowej nietypowych form zatrudnienia. Głównym powodem takiego stanu rzeczy jest chęć ograniczania kosztów zatrudnienia w celu poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw oraz poszukiwanie bardziej elastycznych form świadczenia pracy. Te właśnie czynniki, a także globalizacja, cyfryzacja, rozwój nowoczesnych technologii i teleinformatyki oraz niepewność wywołana pandemią COVID-19 i wojną na Ukrainie skutkują odchodzeniem od tradycyjnego modelu zatrudnienia opartego na umowie o pracę na czas nieokreślony na rzecz: zatrudnienia terminowego (umowa o pracę na czas określony, zatrudnienie tymczasowe, zatrudnianie cudzoziemców); zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy; telepracy i pracy zdalnej; outsourcingu pracowniczego; zatrudnienia cywilnoprawnego; samozatrudnienia; pracy świadczonej za pośrednictwem platform internetowych, także z wykorzystaniem sztucznej inteligencji.
Tendencja ta prowadzi do prekaryzacji rynku pracy, generując niepewność i brak stabilności zatrudnienia. Skutkuje to znacznym obniżeniem standardów w zakresie ochrony życia i zdrowia, wynagrodzenia za pracę, godności i dóbr osobistych czy ochrony przed dyskryminacją i nierównym traktowaniem.
Wydarzeniem objęli patronatem: prof. dr hab. Elżbieta Żądzińska, rektor Uniwersytetu Łódzkiego, Katarzyna Łażewska-Hrycko, Główny Inspektor Pracy, prof. dr hab. Gertruda Uścińska, prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Konfederacja Lewiatan oraz Konfederacja Związków Zawodowych OPZZ.
Uczestników konferencji powitali: dr hab. Tomasz Duraj, prof. UŁ, kierownik Centrum Nietypowych Stosunków Zatrudnienia WPiA UŁ; prof. dr hab. Zbigniew Kmieciak, prorektor Uniwersytetu Łódzkiego ds. nauki; Dariusz Mińkowski; prof. dr hab. Gertruda Uścińska oraz przedstawiciele pozostałych patronów i partnerów konferencji.
Podczas pierwszego panelu, który moderował prof. dr hab. Zbigniew Hajn z Uniwersytetu Łódzkiego, Dariusz Mińkowski przedstawił prelekcję „Stosowanie nietypowych form zatrudnienia z naruszeniem prawa pracy w praktyce Państwowej Inspekcji Pracy”.
– W polskich uwarunkowaniach jako zatrudnienie nietypowe wskazuje się pracę wykonywaną na podstawie umowy o pracę zawartą na czas określony, pracę tymczasową wykonywaną w ramach ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych, pracę wykonywaną w niepełnym wymiarze czasu pracy oraz w ramach zadaniowego lub ruchomego czasu pracy – mówi wiceszef inspekcji. – Istotny obszar stanowi zatrudnienie niepracownicze, w tym umowy cywilnoprawne (umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa agencyjna, kontrakt menedżerski) oraz samozatrudnienie.
Telepraca i praca zdalna
W ostatnich latach na znaczeniu zyskuje telepraca oraz praca zdalna. Praca platformowa to jeden z rodzajów pracy realizowanej przez Internet, obejmuje ona różnorodne zadania i usługi realizowane za pośrednictwem platformy, ale nie obejmuje wynajmu, zakwaterowania i sprzedaży produktów online. Wyróżniamy pracę realizowaną online oraz offline, gdzie zadaniem platformy (aplikacji) jest łączenie (dopasowywanie) klientów do dostawców usług. Obecnie platformy elektroniczne są najszybciej rozwijającą się na świecie nową formą organizacji zatrudnienia na globalnym rynku pracy.
Zgodnie z danymi statystycznymi globalne rynki elektroniczne wzrastają w tempie 30% rocznie, a ich znacząca ekspansja, która nastąpiła w okresie pandemii, zapewne nie byłaby możliwa, gdyby nie sytuacja na rynku pracy w innych branżach.
Uczestnikami pracy platformowej są osoby lub podmioty zgłaszające zapotrzebowanie na wykonanie określonej usługi polegającej na świadczeniu pracy (crowd-sourcer), osoby zainteresowane świadczeniem takiej usługi (crowd-worker) oraz platforma pracy pośrednicząca w nawiązaniu relacji między jednymi i drugimi.
Wśród zalet pracy platformowej należy wyróżnić wzrost autonomii pracowników w zakresie kształtowania pracy i jej warunków poprzez samodzielne decydowanie o wyborze czasu i miejsca wykonywania pracy. Jednak nietypowe formy pracy wiążą się z niestabilnością oraz niepewnością co do przyszłego zatrudnienia, jak również z systemem wynagrodzeń ustalanym najczęściej w oparciu o prowizję, a co się z tym wiąże — brakiem stałości w wypłacaniu wynagrodzenia oraz przekazywaniu składek na zabezpieczenie socjalne.
– Stwierdzane podczas kontroli nieprawidłowości najczęściej dotyczą nielegalnego powierzania wykonywania pracy oraz niewłaściwej wypłaty wynagrodzenia – kontynuował Dariusz Mińkowski. – Pozostałe naruszenia najczęściej obejmowały: niewydanie świadectwa pracy, nieprowadzenie ewidencji czasu pracy, niezgłoszenie do ubezpieczenia społecznego czy też powierzanie pracy nielegalnie na terytorium Polski na innych warunkach niż wskazane w oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy (co wiąże się z koniecznością uzyskania nowego zezwolenia na pracę).
Największe wyzwania kontrolne dotyczą przypadków, w których wykonawcom nie powierzono pracy w oparciu o umowę zlecenia bądź umowę o pracę, a jedyną umowę, jaka jest zawierana, stanowi umowa najmu. W takich sytuacjach trudno ustalić podmiot, który powierza pracę, bowiem wykonawcy otrzymują zlecenia dotyczące przewozu osób lub towarów jedynie za pośrednictwem aplikacji. W praktyce jednak firm udostępniających aplikacje nie łączy z wykonawcami żaden stosunek umowny dotyczący powierzenia wykonywania pracy. W rzeczywistości podmiotem powierzającym pracę jest platforma cyfrowa, której siedziba często znajduje się poza terenem Polski lub nawet Unii Europejskiej, co uniemożliwia przeprowadzenie kontroli.
Drugiego dnia konferencji dyrektor Departamentu Legalności Zatrudnienia GIP Dariusz Górski omówił „Problem legalności zatrudniania cudzoziemców z perspektywy Państwowej Inspekcji Pracy”.