Zasiłek macierzyński dla zleceniobiorcy – zasady przyznawania i rozliczania

Zasiłek macierzyński przysługuje osobie, która urodziła dziecko bądź przyjęła dziecko na wychowanie (przez przysposobienie lub w ramach rodziny zastępczej) w okresie ubezpieczenia chorobowego. Nie ma znaczenia okres podlegania temu ubezpieczeniu przed porodem czy przyjęciem dziecka na wychowanie. Na prawo do zasiłku macierzyńskiego nie wpływa bowiem okres wyczekiwania. Nie ma również znaczenia, czy ubezpieczenie chorobowe jest w danym przypadku obowiązkowe (jak dla pracowników) czy dobrowolne (jak dla zleceniobiorców).

Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej, np. na podstawie umowy zlecenia, podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, na swój wniosek. Do tego ubezpieczenia mogą przystąpić jedynie wówczas, gdy ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu zlecenia mają dla nich charakter obowiązkowy.

Oznacza to, że do ubezpieczenia chorobowego nie może przystąpić zleceniobiorca, który jest równocześnie np. zatrudniony w innej firmie na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ dla niego ubezpieczenia emerytalne i rentowe ze zlecenia są dobrowolne.

UWAGA!

Zleceniobiorca może przystąpić do ubezpieczenia chorobowego, jeśli podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Wymiar zasiłku macierzyńskiego

Zasiłek macierzyński przysługuje zleceniobiorcy przez okres ustalony w Kodeksie pracy jako okres:

• urlopu macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka i urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie,
• dodatkowego urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
• urlopu rodzicielskiego,
• urlopu ojcowskiego.

Długość okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego za urlop macierzyński w tzw. podstawowym wymiarze zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie lub przyjętych równocześnie na wychowanie. Przykładowo, rodząc jedno dziecko kobieta zyskuje prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres 20 tygodni (140 dni), w przypadku bliźniąt – przez okres 31 tygodni (217 dni). Każde następne urodzone (przyjęte na wychowanie) dziecko wydłuża okres pobierania zasiłku o kolejne 2 tygodnie, aż do 37 tygodni (259 dni) w przypadku powiększenia się rodziny o pięcioro dzieci.

Zadaj pytanie na: Forum Kadry

Matka dziecka, po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie, może zrezygnować z dalszego pobierania zasiłku i wcześniej wrócić do pracy. Wówczas wypłatę za pozostałą część niewykorzystanego okresu przejmuje ubezpieczony ojciec dziecka, przerywając dotychczasową działalność zarobkową, aby zająć się dzieckiem, lub uzyskuje prawo do urlopu macierzyńskiego, gdy pozostaje w stosunku pracy. Ta zasada dotyczy również rodzin, które przyjęły dziecko na wychowanie.

UWAGA!

Długość okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego przez zleceniobiorcę zależy, tak jak w przypadku pracowników, od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie (przyjętych jednocześnie na wychowanie).

Bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego w tzw. podstawowym wymiarze (lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego) zleceniobiorca może ubiegać się o dalszą wypłatę zasiłku, tj. za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Od 17 czerwca 2013 r. wymiar tego urlopu, a zatem również okres pobierania zasiłku wynosi 6 tygodni (42 dni). Z pobierania zasiłku za ten okres mogą skorzystać oboje rodzice, ale nie jednocześnie. Mogą podzielić się tym uprawnieniem w ramach przysługującego im wymiaru zasiłku macierzyńskiego za okres dodatkowego urlopu. Zasiłek macierzyński za dodatkowy okres można wykorzystać jednorazowo albo w dwóch częściach przypadających bezpośrednio po sobie, w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności.

UWAGA!

Z zasiłku za dodatkowy urlop macierzyński rodzice (opiekunowie) nie mogą skorzystać jednocześnie.

Jeśli zleceniobiorca nie wykorzysta zasiłku macierzyńskiego za dodatkowy okres bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku za urlop macierzyński w podstawowym wymiarze, traci prawo do dodatkowego zasiłku.

Od 17 czerwca 2013 r., po wprowadzeniu do Kodeksu pracy urlopu rodzicielskiego, zasiłek macierzyński przysługuje również przez okres tego urlopu. Warunkiem nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego jest wykorzystanie zasiłku za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego (dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego) przypadający bezpośrednio po okresie pobierania zasiłku za podstawowy okres w pełnym przysługującym wymiarze (np. 6 tygodni z tytułu urodzenia dziecka). Długość pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego wynosi 26 tygodni i można go wykorzystać od razu w całości lub maksymalnie w następujących bezpośrednio po sobie 3 częściach, z których każda nie może być krótsza niż 8 tygodni i musi stanowić wielokrotność tygodnia. Wymiar urlopu rodzicielskiego (okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego) przysługuje w tym samym wymiarze, bez względu na liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie (lub przyjętych równocześnie na wychowanie). Z zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego rodzice mogą korzystać równocześnie, z tym że nie mogą oni w sumie wykorzystać więcej niż 26 tygodni (182 dni).

Polecamy również: Urlop wychowawczy w 2014 r.

Ojciec wychowujący dziecko własne lub przysposobione, podlegający ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu umowy zlecenia, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres ustalony jako okres urlopu ojcowskiego, w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do:

• ukończenia przez dziecko 12 miesięcy życia lub
• upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia 10. roku życia.

Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego za tzw. podstawowy okres, dodatkowego zasiłku macierzyńskiego, zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego i ojcowskiego:

Liczba dzieci urodzonych przy jednym porodzie lub przyjętych równocześnie na wychowanie	Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego za tzw. podstawowy okres	Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego za dodatkowy okres	Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego	Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego
1 dziecko	20 tygodni (140 dni)	do 6 tygodni	do 26 tygodni	2 tygodnie
2 dzieci	31 tygodni (217 dni)	do 8 tygodni	do 26 tygodni	2 tygodnie
3 dzieci	33 tygodnie (231 dni)
4 dzieci	35 tygodni (245 dni)
5 i więcej dzieci	37 tygodni (259 tygodni)
Dziecko przyjęte na wychowanie w wieku do 7. lub do 10. roku życia	do 9 tygodni	do 3 tygodni	do 26 tygodni	2 tygodnie

Wypłata zasiłku

Obowiązek wypłaty zasiłków w danym roku kalendarzowym mają płatnicy składek, którzy 30 listopada poprzedniego roku kalendarzowego zgłaszali do ubezpieczenia chorobowego więcej niż 20 osób. W przeciwnym razie wypłaty dokonuje ZUS.

Dowody stanowiące podstawę do wypłaty zasiłku macierzyńskiego dla zleceniobiorcy:

Zasiłek macierzyński
Za urlop macierzyński	Za dodatkowy urlop macierzyński	Za urlop ojcowski
● skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub jego kopia potwierdzona przez płatnika zasiłku za zgodność z oryginałem; ● zaświadczenie sądu opiekuńczego o wystąpieniu z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, zawierające datę urodzenia dziecka oraz oświadczenie ubezpieczonego o dacie przyjęcia dziecka na wychowanie, ● prawomocne orzeczenie sądu opiekuńczego o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej lub umowa cywilnoprawna zawarta pomiędzy rodziną zastępczą a starostą oraz dokument potwierdzający wiek dziecka – z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie w ramach rodziny zastępczej; ● zaświadczenie płatnika składek – ZUS Z-3a (jeżeli płatnikiem zasiłku jest ZUS)	● pisemny wniosek skierowany do płatnika zasiłku, przed rozpoczęciem korzystania z zasiłku macierzyńskiego za ten okres np. przez zleceniobiorcę	● skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub postanowienie sądu o przysposobieniu dziecka, ● oświadczenie, że zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego nie został wcześniej pobrany z innego tytułu, ● wniosek o wypłatę zasiłku – przed terminem rozpoczęcia korzystania z zasiłku – zawierający datę rozpoczęcia pobierania zasiłku ● zaświadczenie płatnika składek – ZUS Z-3a (jeżeli płatnikiem zasiłku jest ZUS)

Zasiłek macierzyński przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru za okres:

● urlopu macierzyńskiego (urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego),
● dodatkowego urlopu macierzyńskiego (dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego) oraz
● urlopu ojcowskiego.

Polecamy serwis: Umowy cywilnoprawne

Zasiłek za okres urlopu rodzicielskiego wynosi 60% podstawy wymiaru zasiłku. W przypadku gdy ubezpieczona, nie później niż 14 dni po porodzie (lub po przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu z odpowiednim wnioskiem), złoży wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres dodatkowego urlopu (lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego) oraz urlopu rodzicielskiego w pełnych przysługujących wymiarach, zasiłek macierzyński za wszystkie te okresy będzie wynosił 80% podstawy wymiaru.

PRZYKŁAD

Firma usługowo-handlowa (jest płatnikiem zasiłków) zatrudnia Hannę P. na podstawie umowy zlecenia zawartej na czas nieoznaczony z wynagrodzeniem 2780 zł za miesiąc. Zleceniobiorczyni przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. 20 czerwca 2013 r. Hanna P. urodziła bliźnięta nabywając prawo do zasiłku macierzyńskiego w wymiarze 31 tygodni (217 dni). 25 czerwca 2013 r. (tj. w ciągu 14 dni od dnia porodu) złożyła zleceniodawcy wniosek o wypłatę, bezpośrednio po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego za tzw. podstawowy okres, zasiłku za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni (56 dni) oraz zasiłku za okres urlopu rodzicielskiego – 26 tygodni (182 dni). Hannie P. przysługuje zasiłek macierzyński za cały okres w wysokości 80% podstawy wymiaru, który należy obliczyć następująco:

• 2780 zł – (2780 zł x 13,71%) = 2398,86 zł : 30 = 79,96 zł x 80% = 63,97 zł (zasiłek za 1 dzień),
• 63,97 zł x 217 dni = 13 881,49 zł (zasiłek za okres urlopu macierzyńskiego),
• 63,97 zł x 56 dni = 3 582,32 zł (zasiłek za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego),
• 63,97 zł x 182 dni = 11 642, 54 zł (zasiłek za okres urlopu rodzicielskiego).

Gdyby Hanna P. nie złożyła po porodzie wniosku, w którym zadeklarowałaby korzystanie z zasiłku za dodatkowy urlop macierzyński, a bezpośrednio po nim za okres urlopu rodzicielskiego w pełnych wymiarach, to otrzymałaby:

• za urlop w tzw. podstawowym wymiarze – 100% zasiłku (zasiłek za 1 dzień – 79,96 zł);
• za urlop dodatkowy – 100% zasiłku (zasiłek za 1 dzień – 79,96 zł);
• za urlop rodzicielski – 60% zasiłku (zasiłek za 1 dzień – 79,96 zł x 60% = 47,98 zł).

Podstawa wymiaru zasiłku jest ustalana jako średnia podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc porodu (po odliczeniu składek w części finansowanej przez ubezpieczonego, tj. 13,71%). Jeżeli poród ma miejsce przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia, podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego należy ustalić z pełnych kalendarzowych miesięcy ubezpieczenia. 

Składki ZUS od zasiłku macierzyńskiego 

Pobieranie zasiłku macierzyńskiego stanowi odrębny tytuł do ubezpieczeń. Osoba pobierająca zasiłek macierzyński podlega wówczas obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Do tych ubezpieczeń powinien ją zgłosić płatnik zasiłku – płatnik składek (np. zleceniodawca) albo ZUS. W takim przypadku zgłoszenie następuje przez przekazanie raportu ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 12 40 xx, w którym zostają rozliczone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. 

Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jest wypłacony w danym miesiącu zasiłek macierzyński. Składki na te ubezpieczenia ma obowiązek rozliczać płatnik zasiłku, ale finansuje je budżet państwa. 

Przychód z innych źródeł bez podatku 

Od zasiłku macierzyńskiego wypłacanego zleceniobiorcy nie należy pobierać zaliczki na podatek. Zasiłek podlega co prawda opodatkowaniu, ale podatek musi odprowadzić sam zleceniobiorca. Zakłady pracy mają obowiązek obliczania i pobierania w ciągu roku zaliczek na podatek od zasiłków – ale tylko przy wypłacie zasiłków należnych pracownikom w związku z łączącym ich stosunkiem pracy lub stosunkiem pokrewnym (art. 31 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, dalej updof). Przychody z umowy zlecenia są przychodami z działalności wykonywanej osobiście, które należy rozliczać na podstawie art. 41 updof. Zasiłek nie jest przychodem z działalności wykonywanej osobiście, lecz z tzw. innych źródeł. Tym samym zleceniodawca nie jest upoważniony do odprowadzania zaliczki od zasiłku. W konsekwencji zleceniobiorca otrzymuje zasiłek w wysokości brutto, który ma obowiązek opodatkować w zeznaniu rocznym. Zleceniodawca ma jedynie obowiązek wystawić i przekazać (do końca lutego następnego roku) zleceniobiorcy oraz urzędowi skarbowemu informację PIT-8C, wykazując w niej łączną kwotę świadczenia wypłaconą w ubiegłym roku. 

PRZYKŁAD 

Spółka ABC zatrudniła 10 czerwca 2012 r. Marię Z. na podstawie umowy zlecenia zawartej na czas nieoznaczony. Wynagrodzenie zleceniobiorczyni zostało ustalone na kwotę 2000 zł i jest wypłacane na koniec każdego miesiąca. Maria Z. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a ponadto przystąpiła do ubezpieczenia chorobowego. Od 1 czerwca 2013 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim z powodu ciąży i miała prawo do zasiłku chorobowego za 14 dni, a od 15 czerwca br. przysługuje jej zasiłek macierzyński za okres 20 tygodni (140 dni). Po urodzeniu dziecka, 18 czerwca Maria Z. złożyła u zleceniodawcy wniosek o wypłatę zasiłku także za okres pełnego dodatkowego urlopu macierzyńskiego (6 tygodni) oraz rodzicielskiego (26 tygodni). Zleceniodawca jest płatnikiem zasiłków w 2013 r. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego i macierzyńskiego stanowi w tym przypadku średni przychód za okres 11 miesięcy poprzedzających miesiąc choroby (okres od lipca 2012 r. do maja 2013 r.). Podstawa jest ta sama, gdyż między okresami pobierania zasiłków nie było 3-miesięcznej przerwy. Dokonując obliczeń, w podstawie wymiaru zasiłku nie należy uwzględniać czerwca 2012 r., ponieważ był to niepełny miesiąc kalendarzowy ubezpieczenia. Obliczenie wysokości zasiłków:

• podstawa wymiaru świadczeń: 2000 zł – (2000 zł x 13,71%) = 1725,80 zł (100%),
• zasiłek (chorobowy i macierzyński) za jeden dzień: 1725,80 zł : 30 dni = 57,53 zł.

Zasiłek chorobowy nie stanowi podstawy wymiaru żadnych składek (57,53 zł x 14 dni = 805,42 zł), a zasiłek macierzyński (57,53 zł x 16 dni = 920,48 zł) jest podstawą do naliczenia składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, które sfinansuje budżet państwa. Od żadnego z zasiłków zleceniodawca nie pobiera zaliczki na podatek. W komplecie dokumentów do ZUS za czerwiec 2013 r. zleceniodawca złożył za tę osobę 4 raporty:

• raport imienny ZUS RSA z kodem ubezpieczenia 04 11 xx, kodem świadczenia/przerwy 313 i kwotą zasiłku chorobowego,
• raport imienny ZUS RSA z kodem ubezpieczenia 04 11 xx, kodem świadczenia/przerwy 311 i kwotą zasiłku macierzyńskiego,
• raport imienny ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 xx, z zerowymi podstawami wymiaru składek i kwotami składek (zasiłek chorobowy nie podlega oskładkowaniu),
• raport ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 12 40 xx i podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w wysokości zasiłku macierzyńskiego wypłaconego w czerwcu 2013 r., tj. 920,48 zł, i naliczonymi od tej kwoty składkami na ubezpieczenie emerytalne – 179,68 zł (920,48 zł x 19,52%) i na ubezpieczenia rentowe – 73,64 zł (920,48 zł x 8%); składki te należy wykazać w polach, w których wykazuje się składki finansowane przez płatnika.

Składki naliczone od kwoty zasiłku należy następnie przenieść z raportu ZUS RCA do bloku IV deklaracji ZUS DRA (pola 10 i 11) jako składki finansowane przez budżet państwa. 

Zasiłek macierzyński prawidłowo wypłacony zleceniobiorcy podlega zaliczeniu w ciężar składek na ubezpieczenia społeczne, które płatnik ma obowiązek uregulować za dany miesiąc. W tym celu należy ich sumę wykazać w bloku V deklaracji ZUS DRA.

Zobacz koniecznie: Nowy urlop rodzicielski

Inne uprawnienia rodzicielskie dla zleceniobiorców 

Od 1 września 2013 r. zleceniobiorcy, którzy zrezygnowali z pracy na rzecz opieki nad dziećmi, będą mogli skorzystać z urlopu wychowawczego. Podstawa wymiaru składek i ich rodzaj będą różne w zależności od stażu ubezpieczeniowego, zaliczonego bezpośrednio przed przejściem na urlop. Co najmniej półroczny okres ubezpieczenia uprawni do finansowania przez budżet państwa składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i zdrowotne naliczonych od kwoty 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Osobie z krótszym stażem lub nieposiadającej go w ogóle państwo opłaci tylko składkę emerytalną od kwoty 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę. 

Podstawa prawna:

• art. 180 § 1, art. 1821, art. 1821a, art. 1823, art. 183, art. 184 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 675
• art. 3 pkt 4, art. 29 ust. 1, ust. 4a, ust. 5, ust. 5a, art. 31, art. 36 ust. 2, art. 48, art. 53 ust. 2, art. 61 ust. 1 pkt 1, pkt 2 lit. a ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 747
• art. 31, art. 41, art. 42a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 361; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 21
• art. 6 ust. 1 pkt 19, art. 11 ust. 2, art. 16 ust. 8, art. 18 ust. 6, art. 36 ust. 9a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 827
• § 9, § 12, § 18 pkt 2, § 20 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2012 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – Dz.U. z 2012 r., poz. 444
• załączniki nr 1, 3, 12, 14, 15 i 18 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów – Dz.U. Nr 186, poz. 1444; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 109, poz. 633.